2 ـ ضريح مطهر

به درستى روشن نيست از چه زمانى بر روى صندوق مطهر ضريح نصب شده است؛ اما ضريحى كه هم اكنون اطراف مرقد مطهر وجود دارد، ساخته عصر فتحعلى شاه قاجار است و بر روى آن تاريخ 1222 ه . ق . ثبت شده است. اين ضريح كه با همت ميرزا ابراهيم خان امين السلطان صدر اعظم، توسط هنرمندان مرمت گرديد، ابعاد آن به اين شرح است:
طول ضريح 87/3متر، عرض آن 95/2متر و ارتفاع آن 40/2 متر، كتيبه بالاى آن به پهناى 54 سانتى متر و دهانه هاى شبكه و پايه هاى آن به ارتفاع 86/1 متر است. اين ضريح بر پايه اى از سنگ مرمر به ارتفاع 25 سانتى متر قرار يافته است. ضريح مذكور از نقره است و همراه آيينه كارى و نقاشى ايوان جنوبى در عصر فتحعلى شاه ساخته شد. ^۱ هنگام ساخت ضريح در عصر فتحعلى شاه، كتيبه اى به خط ثلث زيبايى وجود داشت كه سوره الرحمن بر روى آن نوشته شده و در حاشيه ذيل آن اشعار فارسى به خط نستعليق و در وسط آن نام فتحعلى شاه و در ضلع غربى ضريح نام ناصرالدين شاه به خط ثلث نوشته شد. در چهارگوشه پايين آن نيز نام استادان مرمت كار عصر ناصرى ثبت شده است. نام استاد محمد زرگرباشى به تعمير حاجى محمدمهدى زرگر ولدان خيرالحاج حاجى آقا بزرگ زرگر نبيره استاد ملك محمد رشتى به خط رضاقلى با اين بيت درج شده است:

پس از اتمام او مشرق رقم زد بهر تاريخش
كز ابراهيم ثانى بين دويم كعبه بسى بنيان^۲
اما تعمير اصلى و اساسى آن در سال 1320ش به دستور توليت وقت آستان، توسط استاد محمد صنيع خاتم تجديد و تعويض گرديد. ^۳ به هنگام تعمير و تعويض ضريح،

حاج محمد صنيع خاتم، كه صندوق بعضى ديگر از بقاع متبركه را نيز از خاتم ساخته و يا مرمت كرده است ترميم شد. ^۱
قبلاً يك تعمير نسبتاً ناشيانه و غيرماهرانه بر روى صندوق انجام شده بود كه تاريخ آن روشن نيست. لوحه مستطيل كوچك در طرف پايين محراب سطح فوقانى صندوق نمونه مهم آن بود. بر روى يكى از ربع شمسه ها در يك گوشه ضلع شمالى صندوق هم اين عبارت به صورتى ناقص با خط كاملاً عاميانه نوشته شده است: «بندگان شكسته بود درست كرد عمل استاد على بن محمد (گلپايگانى).» ^۲
اين در حالى بود كه محمد صنيع خاتم از استادان برجسته، با كمك چندتن از استادان، به نحوى بسيار عالى صندوق مطهر را با آب و چوبك و مختصرى محلول اسيدسولفوريك (جوهرگوگرد) شست و شو داد و با آغشتن آن به روغن سَندروس كه ويژه كارهاى هنرى قديمى بود به نوشته ها و تزيينات صندوق جلا و روشنايى خاصّى داد و حاشيه هاى خاتم كارى عالى بر لبه صندوق و در كنار كتيبه هاى تاريخى آن و دور شمسه ها، يعنى گل هاى ستاره شكل وسط بدنه هاى صندوق نصب كرد، سپس تمامى پوسيدگى ها و ريخته گى هاى صندوق را از بين برده و بازسازى كرد. ^۳
در گذشته يعنى عصر صفوى، صندوق مطهر داراى روپوشى زربافت بود كه بر سطح فوقانى صندوق و سمت شرقى، جنوبى و غربى آن كشيده مى شد. اين روپوش از قطعات مختلف زرى هاى صفوى تهيه شده كه به يكديگر دوخته بودند. ^۴ روپوش مذكور كه فرسوده و كهنه شده است، اكنون در موزه حضرت عبدالعظيم نگهدارى مى شود. (تصوير شماره 12)