حديث فضايل و اخلاق فلسفى

دكتر سيد حسن اسلامى ^۱

چكيده

حديثى منسوب به حضرت اميرمؤمنان عليه السلام چهار فضيلت را به مثابه فضايل اصلى برمى شمارد كه عبارت اند از: حكمت، شجاعت، عفت و عدالت. اين مقاله مى كوشد نشان دهد كه اين حديث بيش از آن كه بازگوى فضايل اخلاقى از ديدگاه اسلام باشد، بيانگر فضايل اخلاقى فرهنگ يونان باستان است. براى اين كار، نويسنده به تحليل مفهوم آرِته (فضيلت) در فرهنگ يونان باستان و فضايل معروف آن فرهنگ پرداخته، با بيان تحول تاريخى و مفهومى آنها دگرگونى آنها را در فرهنگ اسلامى در ميان عالمان اخلاق پى مى گيرد و با مقايسه آنها با آموزه هاى اخلاقى قرآن كريم، مى كوشد تا كاستى هاى اين حديث را از نظر تعداد، اهميت و محتواى فضايل اصلى نشان دهد و نتيجه بگيرد كه چه بسا اين حديث از سوى علاقه مندان به اخلاق فضيلت محور يونانى برساخته شده باشد.

كليد واژه ها: اخلاق فضيلت محور، حديث فضايل، فضايل اخلاقى، فضيلت، اخلاق اسلامى.

مقدمه: حديث فضايل

حديثى در منابع روايى به امام على عليه السلام نسبت داده شده است، به اين شرح:
الْفَضَائِلُ أَرْبَعَةُ أَجْنَاسٍ أَحَدُهَا الْحِكْمَةُ وَ قِوَامُهَا فِى الْفِكْرَةِ وَ الثَّانِى العفةُ وَ قِوَامُهَا فِى الشَّهْوَةِ وَ الثَّالِثُ الْقُوَّةُ وَ قِوَامُهَا فِى الْغَضَبِ وَ الرَّابِعُ الْعَدْلُ وَ قِوَامُهُ فِى اعْتِدَالِ قُوَى النَّفْسِ.^۲
همين حديث در كشف الغمة به امام جواد عليه السلام نسبت داده شده است. ^۳ در معدن الجواهر نيز اين