431
تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری

جوهرى در الصحاح استفاده كرده و آنها را مطابق مادّه كلمه و بر طبق حرف آخر ، ترتيب الفبايى داده است و براى آسان كردن دستيابى مراجعه كنندگانى كه از علم صرف و اشتقاق ، اطّلاع چندانى نداشتند ، حرف همزه و الف منقلبه از «واو» و «ياء» را يكسان به شمار آورده و همه كلمات مهموز اللاّم و ناقص را در حرف «الف» كتاب ، جاى داده است. ۱
طريحى ، در تفسير و شرح حديث و واژه هاى غريب آن ، به خاستگاه آنها هم نظر داشته و تلاش كرده است خود را از تفسيرهاى مكرّر ، ولى بدون سند و اعتبار ـ كه ساخته و پرداخته اخبارگويان و قصّه پردازان (و نه گفته راويان وحى) است ، دور نگه دارد. او همچنين بر اساس بهره گيرى از علم اهل بيت عليهم السلام ، مصداق هاى منطبق شده را به عنوان معانى واژه ها ذكر مى كند. ۲
در اين حوزه ، علاوه بر مجمع البحرين ، كتاب ديگرى هم به نام غريب الحديث الخاصّة به طريحى نسبت مى دهند. ۳

1. غريب حديث «الوافى»

ملاّ محسن فيض كاشانى (م 1091 ق) به بيان الفاظ مبهم و مشكل كتاب الوافى پرداخته و در تفسير بعضى الفاظ كه كم تر نياز به تفسير داشته اند ، كوشيده است كه از هيچ موردى چشم پوشى نشود تا افراد بيشترى از آنها استفاده كنند. وى در مقدّمه بر اساس درخواست اين گونه تفسير كردن جمعى از وى ، اين الفاظ را تفسير كرده اسـت . ۴
مرحوم فيض ، در برخى موارد هم مشكلات را به صورت حديث به حديث ،

1.مجمع البحرين ، ص ۲؛ مجلّه علوم الحديث ، ش ۱۳ ، ص ۱۰۱ .

2.همان جا.

3.رياض العلماء ، ج۴ ، ص۳۳۲ .

4.يادنامه مجلسى ، ج ۱ ، ص ۲۴۵ : «جوامع حديثى شيعه و بحار الأنوار» ، محمّدكاظم رحمان ستايش .


تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
430

8 . شرح التوحيد للصدوق ، از قاضى محمّد سعيد بن محمّد مفيد قمى (م بعد از 1106 ق). ۱ شرح عرفانى ، فلسفى مفصّلى است در چهار جزء بر التوحيد شيخ صدوق كه در سال 1099 ق ، به پايان رسيده است.
9. منهج اليقين ، از سيّد علاءالدين محمّد بن ابى تراب گلستانه (م 1110 ق). ۲ شرحى است بر وصيّت امام صادق عليه السلام به شيعيان كه به زبان فارسى نگاشته شده است .

غريب الحديث

چنان كه در بررسى وضعيّت حديث اهل سنّت گفته شد ، غريب الحديث ، عبارت است از واژه ها و لغات ناآشنا و غير مستعمل در متن حديث ، كه فهم مطلب را براى خواننده ، مشكل مى نمايد.
در قرن يازدهم هجرى ، فخرالدين بن محمّد على خفاجى ، مشهور به طريحى (م 1085 يا 1087ق) كه از شيعيان ادب آموخته و سيراب شده از علم صحيح اهل بيت عليهم السلام بود ، كوششى بزرگ را آغاز كرد. او به تحقيق در واژه هاى ناآشناى قرآن و حديث پرداخت ۳ و براى واژه هاى غريب هر كدام از اينها كتاب مستقلّى نوشت . كتاب غريب القرآن وى ، در بخش مربوط به تفاسير روايى آمده است؛ ولى در باب حديث ، وى موفّق شد تا در آخرين دهه عمر پُربارش كتاب مجمع البحرين و مطلع النيّرين را به پژوهشگران و كاوشگران حديث اهل بيت عليهم السلام عرضه كند. وى در تدوين اين كتاب ، از همه كتاب هاى مهم غريب الحديث ، لغت ، تفسير و... سود برده است. ۴
روش مؤلّف در اين كتاب ، بدين شكل است كه در ترتيب واژه ها ، از روش

1.الذريعة ، ج ۱۳ ، ص ۱۵۳؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۱ ، ص ۳۹.

2.الذريعة ، ج ۲۳ ، ص ۷۶؛ فهرست نسخ خطى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۱۷ ، ص ۵۴.

3.مجلّه علوم حديث ، ش ۱۳ ، ص ۱۰۱ : «سير تدوين غريب الحديث» ، عبدالهادى مسعودى.

4.همان ، ص ۱۰۲.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 83655
صفحه از 461
پرینت  ارسال به