و هر يك از چهار شرط فروعى دارد كه دانستن آنها موكول به رجوع كتب فقهيه است .
و هم چنين شرط است ناهى منكر كراهت قلبيه از منكر داشته باشد ، و به لسان هم نهى كند فعلاً مثل شكستن آلات ملاهى ، و ريختن ظرف شراب ؛ و الاّ با قدرت منزجر ^۱ نشود به ضرب و جرح و تأديب و تعزير نمايد .

فرمايشات حضرت صادق عليه السلام در امر به معروف و نهى از منكر

بدان كه شيخ عالم عامل وحيد ، زين الملة والدين ، شهيد ثانى ـ قدّس اللّه روحه ـ توصيه فرمود در مطالعه كتاب « مصباح الشريعة » كه منسوب به حضرت صادق ـ عليه وعلى اولاده شرايف التحيات و كرايم الصلوات و التسليمات ـ است چه در سفر و چه در حضر ، والحق مطالعه اين كتاب موجب فوايد كثيره است باكتاب « توحيد مفضل » و« رساله اهليلجيه » .
بناءً على ذلك اسرارى كه در معروف و منكر و آمر و ناهى در آن كتاب شريف محرّر است خوب است در ذيل اين فريضه واجبه نوشته شود تا آن كسانى كه آمرين به معروفند از لسان امام عليه السلام بصير و خبير خرسند و بهره مند شوند البته :
قال عليه السلام فى قوله : « من لم ينسلخ عن هواجسه ² ولم يتخلص من آفات نفسه وشهواتها ولم يهزم الشيطان ولم يدخل فى كنف اللّه وتوحيده واوان عصمته لا يصلح للامر بالمعروف والنهى عن المنكر ؛ لأنه اذا لم يكن بهذه الصفة فكلّ ما أظهر كان حجة عليه ولا ينتفع الناس به ، قال اللّه تعالى : « أَتَأْمُرُونَ الْنَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ » ³ .

معروف ، و هر چيزى را كه شرع تقبيح و حرام نمود منكر است .
بدان كه از فرائض لازمه واجبه امر به معروف و نهى از منكر است ، و علماء اعلام ـ كَثّر اللّه تعالى امثالهم ـ در اين باب كتابها نوشته اند ، و از براى آمر به معروف و ناهى از منكر شرايطى ذكر كرده اند كه بيان تمام آنها در اين اوراق غير ممكن است . عجالةً آنچه منظور است مذكور مى شود :
عن « المعانى » : « افضل و اشرف فرائض امر به معروف است و فريضه ايست كه قيام فرايض ديگر به اوست ، سبيل انبياء و منهاج صلحاء است ، مذاهب از وى مأمون است و مكاسب از وى حلال و مظالم از وى مردود و دين از وى پر از عدل » .
و شيخ مفيد در « مقنعه » ^۱ فرمود : نبوى صلى الله عليه و آله : « لا يزال امتى يأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر^۲وتعاونوا على البر ، فاذا لم يفعلوا [ذلك نزعت منهم البركات ]سلّط اللّه^۳بعضهم على بعض ولم يكن لهم ناصر فى الارض ولا فى السماء » .
بدان كه امر به معروف دو مورد واجب است و دو مورد مستحب ، اما مستعمِل بايد بداند كدام واجب و كدام حرام است ، يعنى : امر كند و نهى بنمايد با علم ^۴ .
و آمر به معروف و ناهى از منكر را بايد چهار شرط موجود باشد :
اول : علم به احكام ، يعنى : تميز دهد بين واجب و حرام و مندوب و مكروه و مباح .
دوم : در فاعل اضرار بيند .
سوم : بداند تأثير بر وى مى نمايد .
چهارم : بداند از ضرر محفوظ است .