نظريه «تشكيل حكومت» است ؛ زيرا احاديث فراوانى از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام ، نقل شده كه بر شهادت طلبى ، دلالت دارند و سخنان ، خطابه ها و نامه هاى امام حسين عليه السلام نيز بر تشكيل حكومت ، دلالت دارند .
به عبارت ديگر ، از يك سو ، پيشوايان دينى از شهادت امام حسين عليه السلام خبر داده اند و امام حسين عليه السلام نيز به اين پايان كار ، اعتقاد و ايمان داشت و اين راه را با علم و معرفت برگزيد ؛ و از سوى ديگر ، امام حسين عليه السلام خود در مقاطع گوناگون ، به صورت خطابه و نامه ، به اهداف عينى و ملموسى از قبيل اصلاحِ امور امّت ، احياى سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله و سزاوارتر بودن خود به خلافت ، تأكيد مى ورزيد .
اين دو حقيقتِ كلامى و تاريخى ، اين گروه را وا داشته است تا به گونه اى به سازش و توافق ميان اين دو نظريه ، اهتمام ورزند و در نتيجه ، چهار صورت و چهار رأى، در اين زمينه ، شكل گرفته است :

الف ـ مرحله اى كردن قصد

از برخى نوشته هاى استاد مطهّرى بر مى آيد كه وى ، هدف امام حسين عليه السلام را «مرحله اى» مى داند كه در مرحله نخست ، قصد تشكيل حكومت داشت ؛ ولى پس از رسيدن خبر كشته شدن مسلم به امام عليه السلام ، قصد او شهادت بود :
چرا خطبه هاى امام حسين عليه السلام بعد از اين كه ايشان از نصرتِ مردم كوفه مأيوس شدند و معلوم مى شود كه ديگر كوفه در اختيار پسر زياد قرار گرفته و مُسلمْ كشته شده، داغ تر مى شود؟... اينها نشان مى دهد كه ابا عبد اللّه عليه السلام ، خونين شدن اين صحنه را مى خواست و بلكه خودش ، آن را رنگ آميزى مى كرد . ^۱

ب ـ قصد مستقيم و غير مستقيم

علّامه سيّد مرتضى عسكرى ، در مقدّمه مرآة العقول ـ كه بعدها با عنوان معالم