احادیث داستانی دلیل اجباری نبودن دین

التّوحید عن أبی الصّلت عبد السّلام بن صالح الهروی:

سَأَلَ المَأمونُ یوما عَلِی بنَ موسَی الرِّضا(ع) فَقالَ لَهُ: یا بنَ رَسولِ اللّهِ، ما مَعنی قَولِ اللّهِ عز و جل:«وَ لَوْ شَاءَ رَبُّک لَأَمَنَ مَن فِی الْأَرْضِ کلُّهُمْ جَمِیعًا أَفَأَنتَ تُکرِهُ النَّاسَ حَتَّی یکونُواْ مُؤْمِنِینَ»[۱]؟

فَقالَ الرِّضا(ع): حَدَّثَنی أبی موسَی بنُ جَعفَرٍ، عَن أبیهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ، عَن أبیهِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِی، عَن أبیهِ عَلِی بنِ الحُسَینِ، عَن أبیهِ الحُسَینِ بنِ عَلِی، عَن أبیهِ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ(ع): أنَّ المُسلِمینَ قالوا لِرَسولِ اللّهِ(ص): لَو أکرَهتَ ـ یا رَسولَ اللّهِ ـ مَن قَدَرتَ عَلَیهِ مِنَ النّاسِ عَلَی الإِسلامِ کثُرَ عَدَدُنا وقَوینا عَلی عَدُوِّنا! فَقالَ رَسولُ اللّهِ(ص): ما کنتُ لِأَلقَی اللّهَ عز و جل بِبِدعَةٍ لَم یحدِث إلَی فیها شَیئا، وما أنَا مِنَ المُتَکلِّفینَ. فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَک وتَعالی: یا مُحَمَّدُ«وَ لَوْ شَاءَ رَبُّک لَأَمَنَ مَن فِی الْأَرْضِ کلُّهُمْ جَمِیعًا»عَلی سَبیلِ الإِلجاءِ وَالاِضطِرارِ فِی الدُّنیا کما یؤمِنونَ عِندَ المُعاینَةِ ورُؤیةِ البَأسِ فِی الآخِرَةِ، ولَو فَعَلتُ ذلِک بِهِم لَم یستَحِقّوا مِنّی ثَوابا ولا مَدحا، لکنّی اُریدُ مِنهُم أن یؤمِنوا مُختارینَ غَیرَ مُضطَرّینَ؛ لِیستَحِقّوا مِنِّی الزُّلفی وَالکرامَةَ ودَوامَ الخُلودِ فی جَنَّةِ الخُلدِ.[۲]

التوحید ـ به نقل از ابو صَلت، عبد السلام بن صالح هروی ـ:

روزی مأمون از علی بن موسی الرضا(ع) پرسید: ای فرزند پیامبر خدا! معنای این آیه شریف: «و اگر پروردگار تو می خواست، قطعا همه آنان که در زمین اند، ایمان می آوردند. پس آیا تو مردم را ناگزیر می کنی که بگروند؟» چیست؟

فرمود: «پدرم موسی بن جعفر، به نقل از پدرش جعفر بن محمّد، به نقل از پدرش محمّد بن علی، به نقل از پدرش علی بن الحسین، به نقل از پدرش حسین بن علی، به نقل از پدرش علی بن ابی طالب(ع) برایم روایت کرد که مسلمانان به پیامبر خدا گفتند: ای پیامبر خدا! اگر هر تعداد از مردم را که می توانستی به اسلام وادار کنی، وادار می کردی، شمارِ ما فراوان می شد و بر دشمنانمان قوّت می یافتیم.

پیامبر خدا فرمود: من خداوند عز و جل را با بدعتی که برایم بنیان نگذاشته، ملاقات نخواهم کرد و من از کسانی نیستم که از پیش خود، چیزی می سازند.

در پی آن، خداوند متعال، این آیه را فرو فرستاد: ای محمّد! «و اگر پروردگار تو می خواست، همه آنان که در زمین اند، ایمان می آوردند»، امّا به شیوه وادار ساختن و از روی ناچاری در دنیا، همان گونه که در آخرت با مشاهده عذاب، ایمان می آورند؛ ولی اگر با آنان چنین کنم، استحقاق پاداش یا ستایش ندارند؛ امّا من خواسته ام تا آنان از روی اختیار، بدون ناچاری، ایمان بیاورند تا از سوی من، استحقاق قربت، کرامت و جاودانگی در بهشت جاوید را پیدا کنند.

[۱]. یونس: ۹۹.

[۲]. دانشنامه قرآن و حدیث، ج ۱۵، ص ۳۰۰