نوافل ماه رمضان و ترتيب آنها

ماه رمضان ، بجز نافله هاى نمازهاى پنجگانه ، نافله هايى دارد. روايات اهل بيت عليهم السلام ، بر نافله هاى ديگرى در اين ماه ، تشويق و توصيه دارند كه از اين قرار است:

۱. افزودن بر نماز[هاى مستحبّى] به طور كلّى ،[۱]

۲. دو ركعت نماز در هر شب ،[۲]

۳. نوافل مخصوص شب هاى: نوزدهم ، بيست و يكم و بيست و سوم ،[۳]

۴. نوافل شب هاى: سيزدهم ، چهاردهم و پانزدهم ،[۴]

۵ . نوافل مخصوص شب نيمه ماه رمضان ،[۵]

۶. هزار ركعت نماز در هر شبانه روز ، بلكه در هر شب و در هر روز ،[۶]۷. هزار ركعت نماز در همه ماه رمضان ،[۷]

۸ . نمازهاى مخصوص هر شب به طور جداگانه.[۸]

درباره اين نافله ها و نمازهاى اضافى ، نكات مهمّى وجود دارند كه بايد به آنها توجّه داشت. اين نكات ، عبارت اند از:

يك . آزادى نمازگزار در گزينش

ظاهرا انگيزه نهفته در پس آن همه تأكيد موجود در روايات براى انجام دادن اين حجم بسيار از نوافل ، به اين باز مى گردد كه نمازگزار ، براى انتخاب نمازى متناسب با حال و عمل و توان و وقت خويش ، فرصت گزينش داشته باشد و بهره بيشترى از بركات اين ماه و فيض هاى معنوى آن ببرد ، وگرنه انجام دادن اين همه نافله در ماه رمضان ، عملاً براى انسان ، شدنى نيست.

دو . تزاحم نداشتن با عبادتى مهم تر

توصيه به اين نوافل ، مشروط به اين است كه انجام دادن آنها با يك تكليف واجب يا مستحبّ مهم تر تزاحم نداشته باشد ، كه در صورت مزاحم بودن ، ترك آنها لازم است.

سه . استحباب هزار ركعت در ماه رمضان

در ميان نوافل ، تأكيد ويژه اى بر انجام دادن هزار ركعت نماز نافله در ماه رمضان وجود دارد و روايات بسيارى ، كيفيّت آن را از پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان اهل بيت عليهم السلام بيان كرده اند.

آنچه نزد فقهاى مكتب اهل بيت عليهم السلام مشهور است، اعتقاد آنان به استحباب هزار ركعت در اين ماه ، افزون بر بقيّه نوافل است. مرحوم ملاّ احمد نراقى (م ۱۲۴۵ ق) در مستند الشيعه ، هنگام نقل نمازهاى مستحبّ غير روزانه ، چنين گفته است:

سوم. هزار ركعت نافله ماه رمضان ، افزون بر نافله هاى مشخّص شده است .

اين هزار ركعت ، طبق روايت و فتواى مشهورتر ، مستحب است ؛ بلكه از سيّد[۹]و ابن ادريس حلّى[۱۰]و ديلمى[۱۱]، اجماع بر آن نقل شده است ، امّا اين ادعاى اجماع با آنچه صاحب رياض المسائل از شيخ صدوق نقل كرده[۱۲]و شيخ طوسى در كتاب خلاف به اصحاب ما نسبت مى دهد[۱۳]و نيز با برخى روايات[۱۴]همخوان نيست ولى چون اين موارد ، نادرند ، شيخ صدوق خود در كتاب من لايحضره الفقيه قائل به جواز شده است . و جواز ، مستلزم استحباب است .[۱۵]پس ، جواز آن ، اجماعى است.[۱۶]

چهار . چگونگى آوردن هزار ركعت نافله در ماه رمضان

انجام دادن هزار ركعت نافله در ماه رمضان ، به يكى از دو ترتيب زير است:

۱. تا پايان شب بيستم ، هر شب بيست ركعت نافله مى خواند: هشت ركعت بعد از نماز مغرب و دوازده ركعت پس از نماز عشا ، يا بر عكس. در دهه آخر نيز در هر شب ، ده ركعت پس از نماز عشا مى افزايد. همچنين در سه شب قدر ، هر شب صد ركعت ، بيشتر مى خواند.[۱۷]

۲. هر شب تا شب نوزدهم ، بيست ركعت نماز مى خواند و در شب هاى: نوزدهم ، بيست و يكم و بيست و سوم ، هر شب ، صد ركعت نماز مى افزايد. سپس در هشت شب آخر ، هر شب ، سى ركعت مى افزايد تا مجموع آنها ، نهصد و بيست ركعت شود.[۱۸]

امّا هشتاد ركعت باقى مانده را اين گونه مى خوانى: در هر جمعه از ماه رمضان ، چهار ركعت نماز اميرمؤمنان ، على عليه السلام ، دو ركعت نماز حضرت فاطمه عليهاالسلام ، و چهار ركعت نماز جعفر طيّار را مى خوانى و در آخرين شب جمعه ، بيست ركعت براى امام على عليه السلام و در شامگاه آن (شب شنبه) ، بيست ركعت براى حضرت فاطمه عليهاالسلاممى خوانى.[۱۹]

از منابع حديثى يادشده در متن ، چنين روشن مى شود كه براى هر يك از اين دو شيوه رواياتى وجود دارند. از اين رو ، مقتضاى جمع بين روايات ، تخيير است ، آن گونه كه در مستند الشيعه آمده است.