بررسی عوامل توسعه اقتصادی از نگاه امام علی علیه‌السلام

چکیده :

امروزه اهمّيت توسعه اقتصادی و نقش بارز آن در بنانهادن جامعه‏ای آرمانی، بر هيچ‌كس پوشيده نيست، تا آنجا كه می‌توان آن را از اولويت­های دنيای امروز دانست. به همین منظور در این نوشتار، سعی شده است با نگاه به عملکرد حضرت علی علیه‌السلام، به موضوعِ عوامل و اهداف مؤثر در توسعه اقتصادی پرداخته شود. در نهایت هدف این تحقیق دانستن این موضوع بوده است که، اقتصاد متعارف و روز دنیا تا چه میزان به این مبانی، اهداف و راهبردها نزدیک است؟.

مطالعه در این خصوص نشان می‌دهد، موارد سازگاری، که در خصوص عوامل توسعه اقتصادی، بین نظرات امام علیه‌السلام و نظر نظریه‌پردازان اقتصاد متعارف دنیا وجود دارد، نشأت گرفته از پیشرفت علم اقتصاد است؛ زیرا برخی از مطالبی كه علم اقتصاد متعارف بيان می‌كند، مبتنی بر رصد كردن عقلانی واقعيت‌ها است، که شامل مواردی چون: اهمیت به علم و دانش، صنعت و کشاورزی، کار و تولید، تأمین اجتماعی و امنیت است.

با در نظر گرفتن این سازگاری‌ها، برخی اقتصاددانان اسلامی هنوز معتقدند که با وجود پیشرفت بشر و عقلانیت بیشتر نسبت به گذشته هنوز با اقتصاد نابی که مورد نظر است، بسیار فاصله داریم.

به غیر از عوامل مؤثر در توسعه، مهمترین مواردی که محل تفاوت و ناهمخوانی بین توسعه اقتصادی مورد نظر امام علی علیه‌‎السلام با اقتصاد متعارف است را باید ناشی از تفاوت در مبانی، اهداف، اخلاق و ارزش‌ها، آزادی اقتصادی و منافع فرد و جامعه دانست. هدف نهاییِ توسعه، در اقتصاد کنونی در اغلب کشورها بر مبنای سود، لذت و کسب ثروت است؛ که اين نحوه جهت‌گيری در توسعه، متأثر از ديدگاه غرب درباره‌ی خود انسان است. اما هدف نهاییِ توسعه اقتصادی، از نگاه امام علیه‌السلام به معنای ابزاری است برای تكامل انسان‌ها. به بیان دیگر از دیدگاه ارزشی و اخلاقی امیرالمؤمنین علیه‌السلام رسیدن به توسعه، خود وسیله‏ای است برای امکان حرکت به طرف کمال و هدفِ نهایی از خلقت.

در نتیجه توسعه‏ای که مورد تأیید امام علی علیه‌السلام است از جهت‏ انگیزه و هدف نهایی و درجه اهمیت به برخی عوامل توسعه اقتصادی با اقتصاد متعارف، دارای عدم همخوانی و ناسازگاری بسیاری است.