اقسام علائم ظهور

براى نشانه هاى ظهور، تقسيم هاى گوناگونى ذكر كرده اند. از مهم ترين آنها، تقسيم به علامت متّصل (نزديك) و منفصل (دور)، همچنين تقسيم به حتمى و غير حتمى است. تقسيمات ديگرى مانند علائم طبيعى و غير طبيعى، عادى و خارق العاده، كلّى يا جزئى، عام و خاص، مجمل و كنايى، مقيّد يا مشروط، قطعى يا مشكوك، در كتاب هايى كه از نشانه هاى ظهور سخن گفته اند، به چشم مى خورد.

بررسى ها نشان مى دهد كه از اين همه تقسيم بندى ها، فقط يك مورد آن در احاديث وجود دارد و آن حتمى بودن و غير حتمى بودن است كه از آن دو به محتوم و موقوف هم تعبير مى شود.

علائم حتمى و غير حتمى

در حديثى از امام صادق(ع) چهار نشانه ذكر شده و آنها را محتوم دانسته است.[۱]در دو حديث ديگر، ايشان چندين نشانه ذكر كرده و در هر كدام، كلمه «محتوم» را تكرار فرموده است.[۲]البته به نشانه هاى غير حتمى، تصريح نشده، ولى مى توان غير از اين موارد را جزء غير حتمى ها دانست.

نشانه هاى حتمى

گفته شد كه مهم ترين تقسيم علائم، مربوط به حتمى يا غير حتمى بودن آنهاست. احاديثى وجود دارد كه تعدادى از رويدادها را به عنوان نشانه حتمى ظهور قلمداد كرده و از آنها نام مى برد. گويا تعبير از حتمى بودن برخى علائم، براى اوّلين بار در احاديث امام باقر(ع) بيان شده است. از سوى ديگر، تا آن جا كه جستجو شده، حتمى يا غير حتمى بودن نشانه ها در منابع اهل سنّت يافت نشد.

نشانه هايى كه در احاديث از حتمى بودن آنها خبر داده شده، فراوان نيستند. اين موارد، عبارت اند از: نداى آسمانى، خروج سفيانى، خسف بيداء و كشته شدن نفْس زكيه.[۳]در بعضى احاديث، از طلوع خورشيد از مغرب، آشكار شدن دستى در آسمان، ظهور يمانى و اختلاف بنى عبّاس هم به عنوان امرى حتمى ياد شده است. دو نمونه از اين روايات چنين است:

عن ابى عبداللّه(ع) انه قال:

النِّداءُ مِنَ المَحتومِ ، وَالسُّفيانِيُّ مِنَ المَحتومِ ، وَاليَمانِيُّ مِنَ المَحتومِ ، وقَتلُ النَّفسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ المَحتومِ .وكف يطلع من السماء من المحتوم وَالفَزعَةُ في شَهرِ رَمَضانَ توقِظُ النّائِمَ ، وتُفزِعُ اليَقَظانَ وتُخرِجُ الفَتاةَ مِن خِدرِها .[۴]نداى آسمانى، از امور حتمى است و [خروج ] سفيانى، حتمى است و [خروج ]يمانى هم حتمى است و كشته شدن نفْس زكيّه نيز حتمى است، و پديدار شدن كف دستى از آسمان نيز حتمى است و نيز[آيه ] هراسناك و سهمگين ماه رمضان" كه خوابيده را بيدار مى كند و بيدار را مى ترساند" و دختركان را از پس پرده بيرون مى كشد.

عَنْ أَبِي عَبدِ اللَّهِ(ع) أَنَّهُ قَالَ: قُلنَا لَهُ السُّفيَانِيُّ مِنَ المَحتُومِ فَقَالَ نَعَم وَ قَتلُ النَّفسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ المَحتُومِ وَ القَائِمُ مِنَ المَحتُومِ وَ خَسفُ البَيدَاءِ مِنَ المَحتُومِ وَ كَفٌّ تَطلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ المَحتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ المَحتُومِ فَقُلتُ وَ أَيَّ شَي ءٍ يَكُونُ النِّدَاءُ فَقَالَ مُنَادٍ يُنَادِي بِاسمِ القَائِمِ وَ اسمِ أَبِيهِ(ع).[۵]به آن حضرت عرض كرديم: [ خروج ] سفيانى از حتميّات است؟ فرمود: آرى و كشته شدن نفس زكيه نيز از حتميّات است و [ظهور ]قائم نيز از حتميّات است و فرو رفتن صحرا نيز از حتميّات است و كف دستى كه از آسمان ظاهر مى شود از حتميّات است و آواى آسمانى نيز از حتميّات است عرض كردم: اين آوا و ندا چيست؟ فرمود: آوادهنده اى كه به نام قائم و به نام پدرش آواز خواهد داد.