یک پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به کتاب «بانوی بانوان جهان» نوشته حجت‌الاسلام علی دوانی، گفت: تاریخ نشان می‌دهد که حضرت زهرا(س) با روشنگری، بصیرت‌افزایی و دفاع از جایگاه ولایت الگویی بی‌بدیل برای جامعه اسلامی آفریدند؛ الگویی که امروز نیز در مواجهه با جریان‌های تحریف، عملیات روانی و تلاش برای تخریب اعتماد مردم به رهبری بیش از هر زمان دیگر موضوعیت دارد.
کتاب «بانوی بانوان جهان» نوشته مرحوم حجت‌الاسلام علی دوانی، یکی از آثار برجسته و آخرین تلاش‌های تاریخی این استاد محقق در ماه‌های پایانی عمر است. در این کتاب، نویسنده با بهره‌گیری از منابع تاریخی و حدیثی معتبر چهره‌ای ملموس و جامع از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) ارائه می‌دهد، به‌گونه‌ای که خواننده پس از چهارده قرن بتواند جایگاه والای ایشان را با وجدان خود قضاوت کند.
حجت‌الاسلام علی دوانی مورخ، محقق و پژوهشگر مهم در تاریخ اسلام است. از میان دیگر کتاب‌های تألیفی او می‌توان به «سید رضی، مؤلف نهج‌البلاغه» اشاره کرد که ابعادی از زهد، علم و نقش سید رضی را در تدوین این کتاب مهم بیان میکند. همچنین «نقد عمر، زندگانی و خاطرات» اثر دو جلدی دوانی نیز یکی از آثار مشهور اوست که زندگی هشت دهه‌ای وی از کودکی در زادگاهش دوان، تحصیل در نجف، فعالیت علمی و فرهنگی در قم تا بازتاب تجربیات دوران انقلاب اسلامی را به تصویر می‌کشد.
ایکنا در راستای بررسی ابعاد مختلف کتاب «بانوی بانوان جهان» و تأثیر سیره فاطمی در چگونگی جذب جوانان و نوجوانان به گفت‌و‌گو با محمدحسین رجبی‌دوانی، فرزند حجت‌الاسلام علی دوانی و پژوهشگر برجسته تاریخ اسلام پرداخته که مشروح آن را در ادامه می خوانیم.
با توجه به جامعیت شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س)، کدام وجه از زندگی ایشان می‌تواند به عنوان اساسی‌ترین محور برای الگوگیری نسل امروز در جهت ساختن زندگی فردی و اجتماعی مطلوب قرار گیرد و چرا؟
وجود مقدس حضرت فاطمه زهرا(س) به سبب مقام رفیعی که نزد خداوند متعال دارند و جمیع فضائل و کمالات در آن وجود مقدس جلوه‌گر شده است، در هر عرصه‌ای برای ما می‌تواند بهترین الگو باشد. این مقام رفیع و تجلی فضایل و کمالات محدود به جنبه‌های فردی زندگی نیست، بلکه در تمام عرصه‌های اجتماعی، اخلاقی و معنوی نیز جلوه‌گر است. حضرت زهرا(س) در زندگی فردی و خانوادگی نمونه‌ای بی‌نظیر از مدیریت صحیح زندگی، همسرداری و تربیت فرزندان است و توانسته‌اند الگویی کامل برای زنان امروز فراهم کنند تا با الهام از ایشان زندگی خانوادگی خود را در مسیر فضیلت و کمال قرار دهند. همسرداری و مادری ایشان نه تنها در حوزه زندگی خصوصی بلکه در شکل‌دهی به هویت اجتماعی خانواده‌ها نیز تأثیرگذار است و نشان می‌دهد که چگونه یک زن می‌تواند نقش‌های مختلف را در بالاترین سطح کمال و تعهد ایفا کند.
با این حال اهمیت حضرت زهرا(س) تنها به زندگی فردی محدود نمی‌شود. ایشان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی چه برای مرد و چه برای زن الگویی ممتاز و بی‌نظیر هستند. شناخت و معرفت نسبت به ولایت، دفاع از اصول الهی و جانبازی در راه ولایت، وجوهی از زندگی حضرت زهرا(س) است که ایشان را از دیگر اهل بیت عصمت و طهارت(ع) متمایز میکند. ورود ایشان به صحنه دفاع از ولایت، مقابله با غاصبان خلافت و جانفشانی در راه تحقق حق نمونه‌ای آشکار از شجاعت، بصیرت و پایبندی به اصول الهی است که برای همه نسل‌ها اعم از زن و مرد الهام‌بخش و آموزنده است. این اقدام حضرت نشان می‌دهد که دفاع از حقیقت و ارزش‌های الهی محدود به جنسیت نیست و همه انسان‌ها با هر نقش و جایگاه اجتماعی می‌توانند در این مسیر الگوپذیر باشند.
امروز به برکت انقلاب اسلامی و پیروی از ساحت مقدس اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در چارچوب نظام ولایی زندگی می‌کنیم و این نظام ولایی حاصل مجاهدت‌ها و پایمردی‌های کسانی است که راه حضرت زهرا(س) را الگوی خود قرار داده‌اند. استقامت در برابر توطئه‌های دشمنان اسلام، تشیع و کشور اسلامی و همچنین، مقابله با هجمه‌های داخلی و خارجی علیه ارزش‌های ولایی، اهمیت بسیار بالایی دارد. وجود مقدس حضرت زهرا(س) به ما نشان می‌دهد که برای حفظ و صیانت از این ارزش‌ها نه تنها نیازمند شناخت و آگاهی هستیم، بلکه باید با تمام توان و بصیرت خود به تکالیف دینی و اجتماعی خود عمل کنیم و از هیچ تلاش و فداکاری در این مسیر کوتاهی نکنیم.
بنابراین، با الگوگیری از روش و سیره حضرت فاطمه زهرا(س) اگر جامعه ما خواهان خیر و سعادت دنیا و آخرت است، باید در عرصه دفاع از ولایت و پایبندی به اصول الهی از وجود مقدس ایشان تبعیت کامل داشته باشد و به تکالیف خود به‌طور دقیق عمل کند. این تبعیت و عمل نه تنها موجب رشد فردی و اجتماعی انسان می‌شود، بلکه زمینه دریافت عنایات الهی و سربلندی در امتحانات الهی را فراهم میکند. حضرت زهرا(س) با تمام وجود مسیر روشن و الگوی عملی برای همه ما ترسیم کرده‌اند تا بتوانیم در آزمون‌های الهی و اجتماعی سرافراز باشیم و به هدف نهایی که همانا نزدیکی به خداوند و تحقق عدالت و فضیلت است، دست یابیم. الگویی که از زندگی ایشان به ما منتقل می‌شود، پیامی روشن برای نسل امروز است تا با ایمان، شجاعت و پایبندی به ارزش‌ها بتوانند در مسیر تحقق سعادت فردی و اجتماعی گام بردارند و در برابر فتنه‌ها و هجمه‌های دشمنان استقامت داشته باشند.
مرحوم دوانی در این اثر بر ابعاد انسانی، اخلاقی و اجتماعی حضرت تأکید دارند. کدام یک از این ابعاد در جامعه امروز کمتر دیده یا کمتر فهمیده می‌شود؟
مرحوم پدر سعی بر آن داشتند که هر آنچه از فضیلت‌های آن وجود مقدس در تاریخ و حدیث آمده است، به‌ویژه از منابع اهل تسنن آن‌ها را برای آشنایی هرچه بیشتر مخاطبان این اثر بیاورند و معرفی کنند. ایشان با دقت و وسواس تمام تلاش داشتند تا نمونه‌های بارز فضایل حضرت زهرا(س) را به شکلی خواندنی و آموزنده در اختیار مخاطب قرار دهند تا همگان بتوانند با ابعاد مختلف شخصیت والای آن حضرت آشنا شده و از آن بهره‌مند شوند. برای نمونه عناوین برخی از مطالب این کتاب به این گونه است: «در مکه غمخوار و مددکار پدر». یعنی با اینکه حضرت زهرا(س) در سنین طفولیت بودند و در مکه زندگی می‌کردند و در زمان هجرت به مدینه هنوز به ۹ سالگی نرسیده بودند، اما در آن سال‌ها به‌ویژه بعد از ارتحال مادر عظیم‌الشأن حضرت خدیجه کبری(س) که در سن ۵ سالگی حضرت زهرا(س) اتفاق افتاد، ایشان در همان سن کم، غمخوار و مددکار پدر بزرگوارشان بودند. این واقعیت نشان‌دهنده بلوغ روحی، مسئولیت‌پذیری و تعهد فوق‌العاده حضرت زهرا(س) حتی در سنین کودکی است و درس‌های اخلاقی و انسانی فراوانی برای جامعه امروز دارد.
علاوه بر این، اینکه چرا آن وجود مقدس را ام‌ابیهای پیامبر عظیم‌الشأن اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و سلم می‌نامند، خود مطالب جالب و ارزشمندی را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد و به درک نقش والای حضرت در زندگی پیامبر(ص) کمک میکند. ادب و اخلاق همسرداری برای حضرت زهرا(س) نیز از دیگر وجوه مهم شخصیت ایشان است. ایشان به‌ویژه در زندگی مشترک با همسر عظیم‌الشأن خود، امیرالمؤمنین(ع) که بزرگترین رزمنده اسلام بودند، نمونه‌ای ممتاز از همسری مشوق و پشتیبان در دفاع از اسلام بودند. در مدت کوتاه زندگی مشترک حضرت علی(ع) مرتب در صفوف اول جبهه و جهاد حضور داشتند و حضرت زهرا(س) در غیاب ایشان، زندگی و فرزندان را به خوبی مدیریت و پرورش می‌دادند. این مسئولیت و تعهد بی‌نظیر ایشان در خانه و خانواده نشان‌دهنده فداکاری، بصیرت و مدیریت هوشمندانه ایشان است و برای جامعه امروز اهمیت فراوان دارد و درس‌ها و آموزه‌های بسیاری ارائه میکند.
تمام این نکات از غمخواری نسبت به والدین، حمایت و پشتیبانی از همسر، مدیریت خانواده و تربیت فرزندان گرفته تا ادب و اخلاق، نشان می‌دهد که ابعاد انسانی، اخلاقی و اجتماعی حضرت زهرا(س) چقدر گسترده و الهام‌بخش است و چه پیام‌های ارزشمندی برای نسل امروز دارد. مطالعه این اثر و دقت در جزئیات زندگی ایشان می‌تواند الگویی کامل و عملی برای همه فراهم کند و به جامعه نشان دهد که چگونه می‌توان از آموزه‌های حضرت زهرا(س) در زندگی فردی و اجتماعی بهره برد و مسئولیت‌های خود را با کمال تعهد و بصیرت انجام داد.
چگونه می‌توان مفاهیمی مانند عدالت‌خواهی، مسئولیت‌پذیری، کرامت زن و دفاع از حق را که در سیره فاطمی برجسته‌اند، به زبان قابل فهم برای جوانان بیان کرد؟
امروز نظام ولایی به برکت الطاف الهی و خون شهدا برقرار است و دفاع از حریم ولایت که حضرت زهرا(س) در این ارتباط اولین شهید در حقیقت نام می‌گیرند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این موضوع به‌ویژه پس از آن برجسته می‌شود که به لطف خداوند و عنایات حضرت ولی‌عصر(عج)، رهبر معظم انقلاب، نائب برحق آن وجود مقدس توانستند کشور را در برابر تهدیدات گسترده استکبار جهانی و ائتلاف دشمنان اسلام مصون و محفوظ نگه دارند. تجربه تاریخی نشان داده است که اگر چنین هجمه‌ای به هر کشور دیگری می‌شد، فروپاشی آن کشور قریب‌الوقوع می‌بود و این امر اهمیت و نقش حیاتی ولایت در حفظ کیان مملکت و مردم ایران را به روشنی آشکار میکند.
با این حال مشاهده می‌شود که عده‌ای از خائنان محور اساسی بقای کشور و سرافرازی آن را هدف قرار داده‌اند و با طرح ادعاها و فضاسازی‌هایی تلاش می‌کنند تا نابسامانی‌ها و نارضایتی‌های موجود در مسائل اقتصادی و معیشتی که ناشی از عملکرد غلط و بی‌لیاقتی برخی است را متوجه رهبری نظام جلوه دهند. این افراد با جسارت، تغییر پارادایم و رویکرد نظام را مطرح می‌کنند و مدعی می‌شوند که حاکمیت باید روابط خود با مردم را ترمیم کند؛ در حالی که نارضایتی مردم ناشی از عملکرد نامطلوب همان افراد است. آنان خود را عامل حل مشکلات معرفی می‌کنند و وانمود می‌کنند که رهبری نظام مسئول اصلی نابسامانی‌ها بوده است. بنابراین، ولایت امروز با خیانت داخلی مواجه است و این در حالی است که تهدیدهای خارجی نیز استمرار دارد.
پیروی از آموزه‌های حضرت زهرا(س) و عمل به آن موجب رسوایی خائنان و آشکار شدن حقیقت خواهد شد و رمز سعادت یعنی پیروی از ولایت بیش از هر زمان دیگری نمایان خواهد شد. حضرت زهرا(س) در خطابه آتشین خود که به اشتباه خطبه فدکیه نامیده می‌شود، در واقع خطاب به آسمان خلافت و حق و عدالت بود و نه صرفاً برای مطالبه فدک. در این خطابه ایشان می‌فرمایند: «فدک همچون شتری پالان کرده، ارزانی شما باد» و این خطابه در حقیقت خطبه جهاد تبیین است. حضرت می‌خواستند مردم بی‌بصیرت که تحت تأثیر فضاسازی‌ها از حق و حقیقت دور شده‌اند و ظلمی که به خاندان عصمت و طهارت(ع) شده است را نمی‌بینند، آگاه کرده و آنان را به صراط مستقیم هدایت کنند. هدف حضرت زهرا(س) صرفا مطالبه فدک نبود، زیرا ایشان هیچ دلبستگی و تعلق دنیوی نسبت به فدک نداشتند، بلکه مقصود ایشان دفاع از حق و جایگاه ولایتی بود که غصب شده بود. همانگونه که نواده عظیم‌الشأنشان امام کاظم(ع) خطاب به هارون بیان کردند که فدک کل عالم اسلام است و باید در اختیار اهل بیت(ع) برای هدایت و نجات بشریت قرار گیرد، حضرت زهرا(س) نیز هدف خود را بازگرداندن جایگاه غصب شده ولایت و فراخواندن مردم به میدان برای تحقق سعادت و بازگرداندن حق دنبال می‌کردند.
این پیام الگویی عملی برای عدالت‌خواهی، مسئولیت‌پذیری، کرامت زن و دفاع از حق است و باید به زبان قابل فهم برای جوانان تبیین شود تا آنان بتوانند در مسیر حق و عدالت نقش فعال و مؤثر ایفا کنند و در برابر توطئه‌ها و فضاسازی‌های داخلی و خارجی استقامت کنند. آموزه‌های حضرت زهرا(س) نشان می‌دهد که دفاع از حق و ولایت صرفا مسئله‌ای تاریخی نیست، بلکه محور حیات و سعادت جامعه امروز است و درک صحیح آن کلید عبور از چالش‌های اجتماعی و سیاسی کنونی و مسیر پیشرفت و تعالی کشور محسوب می‌شود.
به نظر شما کدام آموزه از سیره حضرت زهرا(س) می‌تواند در حل مسائل امروز خانواده‌ها مثل گسست نسلی، بی‌اعتمادی یا ضعف ارتباطات کمک‌کننده باشد؟
متأسفانه در اثر غفلت دستگاه‌های ذیربط و دستگاه‌های تبلیغاتی و فرهنگی که وظیفه آنان در واقع ترویج و معرفی مکتب اهل بیت(ع) به عنوان بهترین آموزه‌ها برای سعادت دنیا و آخرت بوده است، از یک سو و از سوی دیگر فعالیت گسترده دشمنان و ضدانقلاب در فضای مجازی بخشی از جوانان و مردم ما را به بی‌اعتنایی و حتی مخالفت با ارزش‌های دینی سوق داده است. این وضعیت تأسف‌آور ناشی از کوتاهی و انفعال نهادهایی است که وظیفه تبیین آموزه‌های دین و ارائه الگوهای عملی برای جامعه را بر عهده دارند و از سویی دیگر سوء استفاده دشمنان و ضدانقلاب در فضای مجازی موجب شده است تا بخشی از جامعه به‌ویژه جوانان از مسیر هدایت و ارزش‌های دینی دور شوند و شناخت کافی نسبت به جایگاه مقدس اهل بیت(ع) و آموزه‌های هدایتگر آنان پیدا نکنند. هنگامی که به نمونه‌های عینی این وضعیت نگاه می‌کنیم، مشاهده می‌شود که در جریان فاجعه بی‌حجابی که در جامعه ما رواج پیدا کرده، دشمن موفق شده است با سوءاستفاده از کوتاهی و انفعال دستگاه‌های مسئول، قبح این پدیده زشت ضداسلامی را کاهش دهد و آن را در جامعه طبیعی جلوه دهد. حتی در برخی موارد، مشاهده می‌شود که پدری یا همسری با سن بالا و سنین کهولت با دختر یا همسر بی‌حجاب خود در معابر عمومی حضور می‌یابد. این رفتار نشان‌دهنده دور شدن فرد از ارزش‌های دینی و ضدیت با آموزه‌های مقدس اهل بیت(ع) است و بیانگر آن است که بخش قابل توجهی از جامعه شناخت و باور نسبت به جایگاه رفیع حضرت زهرا(س) و سایر اهل بیت(ع) را از دست داده‌اند و این امر پیامدهای عمیق اجتماعی و اخلاقی به همراه دارد.
در این شرایط، نخستین گام ضروری مطالبه اساسی و جدی از دستگاه‌های ذیربط و فرهنگی است تا کوتاهی‌های انجام‌شده جبران شده و بازگشت جامعه به شناخت چراغ‌های هدایت امکان‌پذیر شود. این بازگشت باید ابتدا در میان مردمی انجام شود که گرچه تعدادشان زیاد نیست، اما باور و اعتقاد خود را نسبت به ارزش‌ها و آموزه‌های دینی از دست داده‌اند. بی‌اعتقادی آنان سبب شده است تا جایگاه والای حضرت زهرا(س) و سایر اهل بیت(ع) در هدایت جامعه نادیده گرفته شود و ظرفیت هدایتگری آنان به درستی شناخته نشود. با تبیین جایگاه والای این ذوات مقدس و بیان نقش آنان در هدایت انسان‌ها می‌توان مردم را به مسیر درست بازگرداند و آنان را نسبت به اهمیت پیروی از آموزه‌های اهل بیت(ع) آگاه کرد. پس از آنکه این باور و معرفت نسبت به اهل بیت(ع) تثبیت شد، می‌توان آموزه‌های عملی و اخلاقی حضرت زهرا(س) را برای مردم ارائه کرد تا آنان با علاقه، باور و اعتقاد این آموزه‌ها را در زندگی روزمره خود اجرا کنند.
در غیر این صورت اگر فرد شناخت و ارادتی نسبت به ساحت قدسی حضرت زهرا(س) و سایر اهل بیت(ع) ندارد و حتی بیگانه یا دشمن آنان است، ارائه آموزه‌های عملی بدون اثر خواهد بود و نمی‌توان انتظار داشت که فرد مسیر هدایت و سعادت را دنبال کند. بنابراین، پیش از هر چیز باید باورها و اعتقادات آسیب‌دیده که در اثر تلاش دشمن، کوتاهی دستگاه‌های فرهنگی و عملکرد غلط برخی افراد به وجود آمده است، بازسازی شود. پس از بازگشت این باورها و اعتقادات می‌توان نمونه‌های عالی هدایت و سعادت اهل بیت(ع) به‌ویژه حضرت زهرا(س) را برای افرادی که ارادت پیدا کرده‌اند، ارائه کرد تا آموزه‌ها با علاقه و باور در زندگی عملی آنان جاری شود. این روند می‌تواند نقش مؤثری در کاهش گسست نسلی، تقویت اعتماد و بهبود ارتباطات خانوادگی و اجتماعی ایفا کرده و جامعه را به سمت تعالی و سعادت هدایت کند.
