استاد برجسته دروس خارج فقه و اصول گفت: ایام فاطمیه فرصتی است برای یادآوری زندگی و سیره بانوی بزرگ اسلام، حضرت فاطمه زهرا(س)، بانویی که با مهربانی، ایثار و دفاع از حق، چراغ راه خانواده و جامعه اسلامی شد. نگاه به آموزه‌ها و رفتار ایشان، درس‌هایی برای مهرورزی، مسئولیت‌پذیری و عدالت‌خواهی در زندگی امروز ما فراهم می‌کند.
ایام فاطمیه فرصتی است تا بار دیگر دل‌هایمان را به یاد پرنورترین بانوی عالم، حضرت صدیقه طاهره(س)، روشن سازیم؛ بانویی که حیات کوتاه اما پربرکتش سرشار از درس‌های عشق، ایثار، وفاداری و دفاع از حقیقت بود. در روزهایی که خاطره شهادت جانسوز ایشان در فضای دل‌های مؤمنان طنین‌انداز است، بازخوانی زندگی، سخنان و سیره عملی آن بانوی بزرگ اسلام می‌تواند چراغ راه امروز ما باشد؛ چراغی که نه‌تنها خانواده‌ها و نسل جوان، بلکه همه جامعه اسلامی را به سوی بصیرت، مهربانی، مسئولیت‌پذیری و ولایت‌مداری رهنمون می‌سازد.
به همین مناسبت، سرویس اندیشه ایکنا پای سخنان ارزشمند آیت‌الله علی کریمی جهرمی، استاد برجسته دروس خارج فقه و اصول و مفسر قرآن و نهج‌البلاغه نشسته است تا گوشه‌ای از عظمت شخصیت حضرت زهرا(س) و آموزه‌های ناب ایشان را بازتاب دهد. امید است با توسل به وجود نورانی این بانوی بی‌همتا، بتوانیم گامی کوچک اما صادقانه در شناساندن معارف آسمانی و ارزش‌هایی که برای همه بشریت به یادگار گذاشته‌اند برداریم. در ادامه مشروح سخنان ایشان را می‌خوانیم :
به مناسبت ایام شهادت جانگداز حضرت صدیقه طاهره، حبیبه رسول‌الله(ص) و دختر گرانقدر پیامبر گرامی اسلام(ص)، بحثی را درباره آن بانوی بزرگوار آغاز می‌کنیم. برای حضرت زهرا(س) القاب متعددی ذکر شده است که یکی از آنها «حانیه» است. با مراجعه به منابع، از جمله آثار علامه مجلسی، می‌بینیم که ایشان این واژه مبارک را در شمار القاب حضرت زهرا(س) آورده‌اند و توضیح داده‌اند که «حانیه» در لغت به معنای مهربان و مشفق است. علامه مجلسی می‌فرمایند: حضرت زهرا(س) حانیه بودند؛ یعنی کمال مهربانی و دلسوزی را نسبت به همسر گرامی‌شان، حضرت امیرالمؤمنین(ع) و نیز نسبت به فرزندان برومندشان داشته‌اند.
نخست سخن علامه مجلسی را تصدیق می‌کنیم، اما نکته‌ای نیز بر آن می‌افزاییم. آنچه ایشان فرموده‌اند عین حقیقت است. مهر و محبتی که در خانه حضرت زهرا(س) جریان داشت و آن علاقه‌مندی جدی و عمیقی که حضرت فاطمه طاهره(س) نسبت به همسر گرامی‌شان داشتند، از شگفتی‌های عالم است. حقیقت آن است که امروز و در شرایط فعلی، خانواده‌ها باید از این سیره نورانی درس بگیرند؛ زیرا حضرت زهرا(س) به معنای واقعی کلمه نسبت به همسر، مشفق و مهربان بودند و خود را وقف حضرت علی(ع) کرده بودند و در همه امور، با نهایت آمادگی به ایشان خدمت می‌کردند.
از آغاز زندگی مشترک تا واپسین لحظات عمر، پیوسته بر ابراز محبت، وفاداری و علاقه‌مندی خود نسبت به امیرالمؤمنین(ع) تأکید داشتند. در سراسر زندگانی آن حضرت نمی‌بینیم که حتی یک‌بار از همسرشان اظهار شکایتی کرده باشند؛ با آنکه وضعیت داخلی حضرت علی(ع) و فقر عمومی مدینه به ظاهر می‌توانست زمینه بروز گلایه یا سخنی را فراهم کند، اما تاریخ چنین چیزی را نقل نکرده است. علاوه بر تمام خدماتی که در خانه انجام می‌دادند، هرگز کوچک‌ترین اظهار ناراحتی درباره وضع خود یا شرایط زندگی با همسرشان نداشتند.
شرایط پس از شهادت حضرت رسول اکرم(ص)، نشان می‌دهد که حضرت علی(ع) بر اثر ظلم ظالمان، زورگویی‌ها، تجاوزگری‌ها و جاه‌طلبی‌ها در تنگنای شدیدی قرار گرفتند. این مسائل همواره ناشی از هوای نفس انسان‌ها بود. به همین دلیل، مردم ایشان را تنها گذاشتند و به کار خود پرداختند و نقشه‌هایی طراحی کردند تا حضرت علی(ع) را منزوی کنند و مردم را از ایشان جدا سازند.
حضرت فاطمه زهرا(س) که شرایط حساس و خطرناک آن زمان را درک می‌کردند، با تمام توان و عزم راسخ تلاش کردند تا در برابر این ظلم فاحش و ناروایی‌ها ایستادگی کرده و از حق مولای خود، حضرت علی(ع)، دفاع کنند. آنچه مشهور است و حتی در منابع اهل سنت نیز نقل شده، خطبه ایشان در مسجد است. با وجود کسالت، درد و ناتوانی، بانویی که هرگز با نامحرم مواجه نمی‌شدند، در مسجد حاضر شدند و خطبه‌ای غرّا ایراد کردند. اهل نظر و صاحبان رأی با شنیدن این خطبه، عظمت مقام حضرت صدیقه زهرا(س) را پذیرفتند و به شأن والای ایشان اقرار کردند.
این خطبه بسیار مفصل است و شروح و تفاسیر متعددی بر آن نوشته شده است. در آن خطبه، با استناد به آیات قرآن که مستندترین ابزار برای یک خطیب است، حضرت زهرا(س) اثبات کردند که مردم نابکار و سران ظالمی که ملت را زیر فرمان خود آورده‌اند، حق را رعایت نکرده و به باطل روی آورده‌اند و امام به حق، حضرت علی (ع) است.
حضرت زهرا (س) تنها به خطبه در مسجد اکتفا نکردند. ایشان پیشنهاد کردند که به خانه افراد از مهاجر و انصار مراجعه کنند. با وجود اینکه توان راه رفتن نداشتند، پهلوی ایشان شکسته و بازویشان ورم کرده بود، با مساعدت حضرت علی(ع) شبانه به خانه‌های مهاجران و انصار رفتند و حقایق را بیان کردند. ابتدا زمینه‌چینی می‌کردند و سپس به آنها می‌گفتند: شما اصحاب پیامبر(ص) هستید، مگر نمی‌بینید چه جریان ناروایی رخ داده؟ مگر نمی‌دانید حق حضرت علی(ع) سلب شده، حقی که پیامبر(ص) بر آن اصرار داشتند و غدیر خم بر محور آن حق قرار گرفت و از آنها می‌خواستند که یاری کنند و امام علی(ع) را به حقش برسانند.
حضرت زهرا(س) این مسیر را با تمام توان و بدون دریغ دنبال کردند، با وجود این، اغلب مردم دنیا، که معمولاً اهل ظواهر و منافع شخصی هستند، پاسخ مناسبی به ایشان ندادند و می‌گفتند: اگر زودتر می‌آمدی، شاید می‌شد، اما اکنون با آنها بیعت کرده‌ایم.
این نشان دهنده مهر و علاقه عمیق حضرت زهرا(س) نسبت به همسرشان است و به همین دلیل در یک کلمه می‌توان گفت «فاطمه طاهره(س) شهیده راه حضرت علی(ع) شدند». در روایات آمده است که حضرت موسی بن جعفر(ع) ایشان را «السیده الشهیده» تعبیر کرده‌اند و در زیارت‌هایشان نیز این عنوان مکرراً ذکر شده است. جان خود را در راه دفاع از حق حضرت علی(ع) فدا کردند. علامه مجلسی نیز این اعمال ایشان را نشانه اشفاق و مهربانی نسبت به همسرشان دانسته است.
در رابطه با فرزندانشان نیز همین‌گونه بود، حضرت فاطمه زهرا(س) در نهایت اشفاق، مهر و محبت نسبت به آنان رفتار می‌کردند، چرا که می‌دانستند هر یک از فرزندانشان ریحانه پیامبر(ص) و دارای شأن و جلال ویژه‌ای هستند. ایشان به هر یک از آنان محبت و توجهی ویژه داشتند.
شاید کسی تصور کند بانویی که با مشکلات و مسائل متعدد روبه‌رو است، نمی‌تواند به خوبی فرزندانش را نگه دارد یا با آنها درست رفتار کند؛ اما در همین شرایط، حضرت فاطمه(س) با نهایت مهربانی و دلسوزی فرزندانشان را پرورش دادند. هیچ‌کس نگفته است که ایشان تنها کنار می‌نشستند و دیگران به فرزندان رسیدگی می‌کردند. این عشق و محبت بی‌نظیر حضرت زهرا (س) نسبت به فرزندانشان، نشانه بارزی از عظمت مقام و صبر ایشان است.
تا اینجا با دیدگاه علامه مجلسی همراهیم، اما نکته‌ای که می‌خواهم اضافه کنم این است که ظاهراً اشفاق و مهربانی حضرت فاطمه زهرا(س) فراتر از آن محدوده‌ای بود که علامه در «بحارالانوار» ذکر کردند (یعنی محبت به همسر و فرزندان).
حضرت زهرا(س) در رفتار با پیامبر(ص) سبک خاصی داشتند که رسول خدا فرمودند: «ام ابیها»؛ همان‌گونه که مادر زندگی، آسایش و استراحت خود را فدای رفاه فرزندش می‌کند، حضرت فاطمه(س) برای پدرشان چنین بودند. آنچه می‌خواهیم تأکید کنیم، این است که این رأفت و مهربانی آن‌چنان گسترده بود که تمام امت اسلام را در برمی‌گرفت، هم از نظر پذیرش و تعلیم افراد و پاسخ به سؤالات آنان و هم از نظر دعا و محبت.
حضرت زهرا(س) درباره مردم چنان مهربان بودند که اگر سائلی به درب منزل ایشان می‌آمدند، سائل را بر خود و حتی بر فرزندانشان ترجیح می‌دادند. هیچ وقت مشاهده نشده که سائلی از ایشان درخواست کنند و با برخورد تند یا ناخوشایند مواجه شوند؛ بلکه با کمال علاقه و حتی صرف از داشته‌های خود، نیازهای آنان را برطرف می‌کردند. همان‌گونه که در قرآن آمده است: «وَيُؤْثِرُونَ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» این آیه به خوبی با حضرت زهرا(س) منطبق است: ایثار به دیگران، حتی اگر خود نیازمند باشند.
در شرایط ویژه‌ای که جامعه در تنگنای معیشتی و محرومیت قرار داشت، حضرت زهرا(س) اصل مسئولیت اجتماعی را به وضوح نشان می‌دادند. امت فاطمی هر یک باید احساس مسئولیت کنند؛ نباید بگذارند کسی به دلیل فقر یا نبود خانواده دچار مشکلات شدید شود، یا از ازدواج محروم بماند و زندگی خود را از دست بدهد. حتی اگر کسی چند شغل دارد، می‌تواند یکی از آنها را یا درآمدش را به کمک فقرا و مستمندان اختصاص دهد. اگر ملت مسلمان بر این مسیر حرکت کنند، همان مسیر فاطمی را طی کرده‌اند.
این اهتمام شامل جهاد در رفت و آمد، پاسخ به سؤالات مردم، پذیرش سائلین و مراقبت از فرزندان یتیم است. حضرت زهرا(س) که در خانواده‌ای قرآنی تربیت یافته بودند، خود عمل به آیات قرآن را به بهترین شکل نشان دادند: «فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ، وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ» حضرت زهرا(س) در خط اول این اخلاق قرار داشتند و حتی زمانی که فردی درخواست نمی‌کرد، ایشان نیازهایش را می‌دیدند و از خود برای او فراهم می‌کردند، تا جایی که اگر کسی لباس مناسبی نداشت، حضرت از لباس خود برای او می‌دادند. سلام و درود خدا بر این بانوی بزرگ اسلام.
علاقه‌مندی حضرت زهرا(س) به امت اسلام و مردم محدود به جنبه‌های مادی نبود. حتی در مقام دعا و مناجات در نیمه‌شب‌های ظلمانی، هنگام ارتباط با ذات اقدس الهی، حضرت صدیقه طاهره(س) مردم را از یاد نمی‌بردند. این رفتار ایشان برای ما درس بزرگی است؛ هرکس در هر مقام و جایگاهی که قرار دارد، باید بکوشد به یاد ضعفا و مسلمانان باشد.
ایمان به این رفتار حضرت زهرا(س) نیز آسان است، چرا که ایشان صدیقه هستند و کلام و عملشان همواره پاک و درست است. امام حسن مجتبی(ع) نقل می‌کنند: شب جمعه‌ای بود و شب مناجات و راز و نیاز با خدا. دیدم مادرم در نیمه‌شب مشغول عبادت بودند؛ همواره یا در حال رکوع یا در حال سجده نماز می‌خواندند و با دل خوش با خدا راز و نیاز می‌کردند. در آن خلوت نیمه‌شب، مادرم در دل خود با خدا سخن می‌گفتند و دعا می‌کردند. به تعبیر شاعر:
چه خوش است یک شب بکشی هوا را
به خلوص خواهی ز خدا خدا را
به حضور خوانی ورقی ز قرآن
فکنی در آتش کتب ریا را
حضرت زهرا(س) در این حال خوش، مدام دعا می‌کردند و دعاهایشان همه برای دیگران، مردم، همسایگان و دوستان بود. گاهی تک‌تک افراد را در دعا یاد می‌کردند. وقتی سپیده صبح نمایان شد، امام مجتبی(ع) از ایشان پرسیدند: چرا تمام شب را صرف دعا برای دیگران کردید و برای خود یا فرزندانتان دعا نکردید؟ حضرت زهرا(س) در پاسخ فرمودند: «الجار ثم الدار»، فرزندم! اول باید به همسایه رسید و سپس به خود و خانواده.
این رفتار در مقام دعا نیز نشان دهنده اهمیت توجه به دیگران است. چنین درس‌هایی به ویژه برای روحانیت و کسانی که در میان مردم فعالیت دارند، اهمیت فراوان دارد؛ باید بکوشیم نیازهای مردم را بشناسیم، حوائج‌شان را برطرف کنیم و در حد توان، به اصلاح امور جامعه کمک کنیم.
حضرت فاطمه زهرا(س) وصیت‌های متعددی دارند. برخی از این وصایا مربوط به دفنشان، نحوه نماز و حتی توصیه‌هایی درباره ازدواج و خانواده است؛ از جمله اینکه بعد از ایشان، دختر خواهرشان را به همسری بگیرند، زیرا او نسبت به فرزندان حضرت زهرا(س) مانند خود آن بزرگوار مهربان است.
همچنین بخشی از وصایای ایشان درباره دختر ابوذر غفاری است؛ کسی که در برابر ظلم ایستادگی کرده بود. حضرت زهرا(س) در حال احتضار، با وجود اینکه خود فرزندانی داشتند، به یاد این دختر بود و می‌فرمود: علی جان، صندوقی دارم که باید به دختر ابوذر اختصاص داده شود.
ابوذر، تبعیدی و محروم بود و دخترش نیز ازدواج نکرده و نیازمند بود. در حالی که بسیاری از افراد به دنیای خود مشغول بودند و دنبال منافع شخصی، حضرت زهرا(س) در لحظات آخر عمر خود، از دارایی و وسائل خود برای این دختر اختصاص می‌دهند. این عمل نمونه‌ای بی‌نظیر از ایثار، برادری و مهربانی است و درس‌های بزرگی برای جهانیان به ویژه مدعیان آزادی، مواسات، مساوات و تمدن دارد.
با توجه به این رفتار بزرگوارانه و درخشان، در شرایطی که اطراف ایشان سختی، غرور، قساوت قلب وجود دارد و مردم در سختی و مشکلات به سر می‌بردند، حضرت زهرا(س) حتی خم به ابرو نمی‌آوردند. شایسته است که فاطمیون در ایام فاطمیه، سنگ تمام بگذارند و هرچه می‌توانند برای بزرگداشت سوگواری و عزای او در طبق اخلاص گذارند تا ذره‌ای از حقوق ایشان را ادا کنند. ان‌شاءالله با حضرت محشور شویم و راه و روش ایشان را در زندگی خود پیاده کنیم و از منش بزرگوارانه او درس‌های بزرگ و سعادت‌بخش بگیریم.
