نشست علمی «فضای صدور حديث اهل بیت عليهم السلام از دیدگاه آيت الله بروجردی تا كتاب مدارك فقه اهل السنة» در «جامعة آل البيت عليهم السلام العالمية» برگزار شد.
در اين نشست علمی كه حجت الاسلام دكتر هاشم أبو خمسين مديريت جلسه را بر عهده داشت،حجت الاسلام دكتر سيد محمد حسن حكيمبه ارائه بحث پرداخت.
دكتر سيد محمد حسن حكيم با اشاره به عنوان بحث، تاكيد بر ايده پردازی مرحوم آيت الله بروجردی و محوريت بازيابی فضای صدور روايت را دو ركن اصلی بحث در معرفی كتاب«مدارك فقه اهل السنة علی نهج وسائل الشيعة إلی تحصيل مسائل الشريعة»دانست.
حجت الاسلام حكيم با اشاره به ديدگاه ويژه آيت الله بروجردی در تحليل گزاره های تاريخی گفت: آيت الله بروجردی كه از شخصيت های كم نظير در ميان عالمان اماميه است، در مقام تحليل دلالی حديث يا همان فرايند فقه الحديث ـ به عنوان مقدمه ای اساسی از مقدمات استنباط حكم شرعی ـ بر ضرورت بازسازی فضای صدور روايات تاكيد دارد. آيت الله بروجردی در بحث های اصولی مانده از ايشان بر ضرورت و لزوم تدارك قرائن متصله ومنفصله برای فهم احاديث تاكيد می كند. مرحوم بروجردی تصريح دارد كه: «يكی از قرائن منفصله ضروری برای فهم احاديث اهل بيت عليهم السلام، متون و گزاره های حديثی اهل سنت است»؛ التفات و بهره گيری از احاديث اهل سنت كوتاه ترين مسير بازيابی فضای صدور روايات اهل بيت عليهم السلام است.
محمد حسن حكيم با اشاره به اين مقدمات افزود:
در نگاه آيت الله بروجردی اگرچه مصاديقی چون نظارت فيما بين كلمات فقيهان معاصر معصوم و نظارت و به جريان های حاكم در عصر معصوم می تواند بر جوانبی از فقه الحديث روايات اهل بيت علیهم السلام اثرگذار باشد؛ اما نقطه تاكید جدی آيت الله بروجردی بر نفس احاديث، كلمات وآراء اهل سنت يا موضوعيت داشتن خود ايشان نيست! بلكه آيت الله بروجردی مجموع گزاره ها را قرائن و دلائل و علائم و نشانه هايی می داند كه نقش مقدمی و تمهيدی دارند بر شناسايی گفتمان رايج در عصر معصوم كه از رهگذر آن می توان حدود موضوعات و مسائل مطروحه در عصر معصوم را كشف نمود؛ و اين مهم ترين كاربستی احاديث و آراء اهل سنت در فهم روايات فقهی اهل بيت عليهم السلام است. چراكه مداليل و مفاهيم تابع موضوع است و حسب موضوع کلام معنا می يابد و ابعاد آن روشن می شود. آيت الله بروجردی اين مهم را در بحث فقهی تطبيق كرده و تلقی و برداشت های فقيهان را نسبت به حديث فقهی اهل بيت عليهم السلام تابع حدود موضوعات مطروح در عصر معصوم مورد نقادی قرار می دهد.
آيت الله بروجردی بر دو ركن مهم تأكيد دارد : يكی نقش مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم و تاثير آن بر فهم روايات ؛ و ديگری كاربست روايات اهل سنت در بازيابی فضای صدور و گفتمان رايج كه بستر شناخت مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم است.
دكتر حكيم با اشاره به اين نكته كه ايده شهرت يافته به اسم آيت بروجردی مطلب ابداعی نيست و از ديرباز امری متداول در ميان فقيهان اماميه بوده است گفت: اين مطلب هم از روش شناسی های تلاش فقيهان از قدما تا به امروز قابل درك و هم فراتر از ان از زمان وحيد بهبهانی مورد تصريح فقيهان است و از آن با تعبير لزوم تدارك قرائن عصری ياد كرده اند. وی افزود: وجه اشتهار اين معنا به اسم آيت الله بروجردی به جهت نقش آفرينی ايشان در روشمند سازی قاعده است. در حقيقت آيت الله بروجردی نسبی بودن قرائن عصری و نقصان آن در مقام استناد و استدلال را بر پايه متون وگزاره های اهل سنت مرتفع نمود وآن را قابل رديابی ونقد كرد. از همين جهت است كه اين مطلب به حق به نام ايشان اشتهار يافته است.
دكتر حكيم گفت: آيت الله بروجردی بر دو ركن مهم تأكيد دارد : يكی نقش مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم و تاثير آن بر فهم روايات ؛ و ديگری كاربست روايات اهل سنت در بازيابی فضای صدور و گفتمان رايج كه بستر شناخت مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم است.
محمد حسن حكيم با اشاره به اهتمام آيت بروجردی به تدوين جامعی كه در بر دارنده اين دست قرائن باشد افزود: متأسفانه در ايام حيات شريف آيت الله بروجردی اين مهم به انجام نرسيد. وی گفت : با توجه به ناتمام ماندن كار در زمان آيت الله بروجردی و با توجه به مشكل جدی تفاوت فضای فكری فرهنگی ميان مذاهب اسلامی كه مانع دستيابی به قرائن حداكثری می شود؛ بر پايه همان ايده آيت الله بروجردی و با بهره گيری از اشراف و اطلاع بر مصادر مذاهب اسلامی و همفكری با عالمان مذاهب اسلامی، تدوين كتاب مدارك فقه اهل السنة آغاز شد.
حكيم در مورد كتاب مدارك گفت: كتاب در تدوين كتاب مدارك، كتاب شريف وسائل الشيعه جناب شيخ حر عاملی رحمت الله عليه محور و پايه قرار گرفته است. وی افزود دليل محوريت بخشی به وسائل الشيعة در اين پژوهش آن است كه وسائل افزون بر ميان داری در ميان عالمان اماميه و اهتمام فقيهان بدان ؛ در نوع خود در جهان اسلام كتابی بی مانند است. دانشنامه ای با بيش از ۱۰ هزار مدخل و بيش از ۳۵ هزار حديث ! وی در ادامه افزود در اين پژوهش منابع معتبر مذاهب اسلامی برای بازيابی گزاره های دو قرن اول محور قرار گرفته و از بهره گیری از مصادر نادر و شاذ و مطرود اجتناب شده است. وی متون و محتوای گردآوری شده را اعم از احاديث و آثار دانست و توضيح داد كه ميان آن ها با شاخص های روشن تمايز و تفكيك صورت پذيرفته است. وی تاكید كرد كه در اين كتاب مجموع گزاره های موافق و مخالف جمع شده تا از رهگذر آن بتوان گفتمان را بازيابی نمود و مراد معصوم را كشف كرد.
دكتر حكيم از آثار و نتايج مترتب بر اين پژوهش به رديابی حجم گسترده ای از متون مشترك حديثی ميان مذاهب اسلامی اشاره نمود و نقش اين دست گزاره ها را در دفع اتهامات مستشرقان نسبت به اعتبار حديث اسلامی تاكید كرد. همچنين بر زمينه سازی جدی اين پژوهش در مسير همگرايی انديشه فقهی مذاهب اسلامی تاكيد كرد. وی افزود اين پژوهش افزون بر كاربست های ديده شده فقهی ، در دفع شبهات اعتقادی به ويژه توهم و اتهام شاذ بودن از اماميه نيز به جد نقش آفرين است؛ چراكه در ضمن اين پژوهش و به واسطه تجميع گزاره ها روشن می شود كه عموم ديدگاه های اماميه ريشه در سنت نبوی داشته ومورد تاكيد صحابه و تابعيان نيز بوده است.
