استدلال مانند يقين كردن به وجود آتش در موضعى به مشاهده نمودن دخان. و آنچه ذكر شد در اين رساله ـ از دوازده دليل و برهان در اثبات صانع تعالى ـ مفيد اين مرتبه از يقين كه علم اليقين است، خواهد بود، از براى صاحبان عقل و شعور كه طالب معرفت حق باشند. و كسى كه اين مرتبه از يقين را فاقد باشد. پس او فاقد اصل ايمان است...
مرتبه دوم عين اليقين است. و آن عبارت است از مشاهده نمودن آتش. و مراد به عين اليقين در مقام، معاينه نمودن مطلوب است به ديده باطن، كه به مراتب روشنتر است از ديده ظاهرى. و آنچه مشاهده از آن شود، واضحتر و هويداتر است...
و مرتبه سوم حق اليقين است و آن عبارت است از مشاهده نمودن مطلوب به نحوى كه واسطه نباشد ميان طالب و مطلوب، بلكه طالب نبيند نفس خود را مگر رشحهاى از فيوضات مطلوب؛ و اين نمىشود مگر بعد از حصول ارتباط خاصه بين طالب و مطلوب كه آناً فآناً اشراقات انوار مطلوب، فيضان و سريان دارد به سوى طالب، كه او را مستغرق در بحار محبّت خود خواهد نمود، به حيثيّتى كه طالب نمىبيند و نمىجويد مگر مطلوب و رضاى او را...
به همين معنى اشاره فرموده است وليّ معظم پروردگار، حضرت سيد الموحّدين اميرالمؤمنين عليه السلام چنانچه اصبغ بن نباته نقل نموده است كه: برخاست ذعلب يمانى و از آن سرور سؤال نموده و عرض كرد:
فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! هَلْ رَأَيْتَ رَبَّكَ؟ قَالَ عليه السلام : وَيْلَكَ يَا ذِعْلِبُ! مَا كُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ. فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! كَيْفَ رَأَيْتَهُ؟ قَالَ: وَيْلَكَ يَا ذِعْلِبُ! لَمْ تَرَهُ الْعُيُونُ بِمُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ، وَ لَكِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِيمَان 1 يا اميرالمؤمنين! آيا ديدى خداى خود را؟ فرمودند: واى بر تو اى ذعلب! نبودم من كه عبادت بنمايم و پرستش بكنم خدايى را كه نديده باشم. عرض كرد ذعلب كه:
