مرورى بر احاديث معرفت خدا (2) - صفحه 59

خلاف خطابه و جدل و شعر و سفسطه...و در اصطلاح اخصّ عبارت از دليل لِمّى است. مقصود شيخ الرئيس در آنجا كه مى‏فرمايد: «اول تعالى برهانى بر او نيست، حال آنكه او برهان براى همه است» همين معنا از برهان است...
برهان و مُظهِر بودن خداوند سبحان بر هر مجهولى، به اين معناست كه خدا دليلى است كه عقل را به مطلوب مى‏رساند، مانند كسى كه دست كور را مى‏گيرد و او را به مقصودش مى‏رساند. پس اگر خواستى به حدوث عالم برسى، بايد حركت آن را تصديق كنى، بعد به تصديق حدوث آن نايل شوى. پس حركت عالم و حركت جوهرى و كيفى و كمّى ـ و به طور خلاصه حركت ذاتى و صفتى آن ـ حدوث آن را براى عقل تو هويدا مى‏كند و تو را به آن مى‏رساند. ولى حركت كه در ذهن حاصل مى‏شود، خودش موجودى از موجودات است كه داراى ماهيّت و وجود مى‏باشد. زيرا ماهيتِ جدا از همه وجودات هيچ تقرّرى ندارد، چنانچه در محلّ خودش ثابت شده است. پس چگونه مى‏شود ذاتا مُظهِر چيزى باشد؟ زيرا بديهى است كه ثبوت چيزى به چيز ديگر، فرع ثبوت موضوع آن است. پس ماهيت به خودى خود، نه ظاهر كننده است و نه ظاهر شونده، و ظاهر كننده بودن از آنِ وجود ماهيت است. از سويى، وجود با تمام جهات و حدودش اشراق حق متعال است. «خدا نور آسمانها و زمين است» يعنى به اشراق او همه مجرّدات و ماديّات وجود پيدا كرده‏اند، هر مجرّدى كه بوده باشد، اعم از مجرّدى كه در عقل ماست يا در عقل كلّ. پس مُظهِر بودن در نهايت، از آنِ خداست....و همچنين او برهان بر ذات خويش است، چنان كه در دعاى صباح آمده است: «اى آنكه بر ذات خويش به ذات خويش دلالت مى‏كند».
بعد برخى روايات باب معرفة الله بالله را ذكر نموده است.
در پاورقى از خود او آمده است:
فإنّ الظهور بنور الوجود والوجود الّذي مضاف إلى الغير، مضاف إلى الله أوّلاً. فإنّ نسبة الوجود إلى الفاعل بالوجوب و الوجدان، و إلى القابل بالإمكان والفقدان. «ما

صفحه از 70