مىنويسد:
در اين شهر، سرداب معروف در مسجد (حرم) آن قرار داد كه شيعه مىپندارد مهدى آنها از اين شهر خروج مىكند.
ياقوت حموى مىافزايد:
سامراء ويران شد و در آن فقط محلّ حرمى به جاى ماند كه سرداب قائم مهدىـ به گمان شيعهـ در آن است. ۱
مضمون اين مطلب را در كلام ابناثير (متوفى 630) مىيابيم كه با ياقوت، معاصر بود. او در ضمن حوادث سال 260 مىنويسد:
در اين سال، ابومحمّد علوى عسكرى درگذشت.... و او پدر محمّد است كه اماميه، در سرداب سامراء انتظارش را مىكشند. ۲
حدود نيم قرن بعد، بار ديگر در اين مورد سخنى مىبينيم. اين بار، از ابنخلّكان (متوفّى 680)، كه در ضمن شرح حال امام مهدى عليه السلام مىنويسد:
او همان است كه به عقيدهى شيعه، منتظَر و قائم و مهدى است. و در نظر آنها اهل سرداب است كه در اين مورد، سخنها دارند. آنها در آخرالزّمان، ظهور او را از سرداب سامراء انتظار مىكشند. وى در روز جمعه نيمهى شعبان سال 255 به دنيا آمد. هنگام وفات پدرش ۳ پنج سال داشت. نام مادرش خمط ـ يا به قولى: نرجسـ بود. شيعه عقيده دارد كه او در سردابِ خانهى پدرش وارد شد، درحالى كه مادرش به او مىنگرد. آنگاه از آن بيرون نيامد. و اين در سال 265 بود كه او نُه سال داشت.
ابنخلّكان، از ابنارزق در تاريخ ميافارقين نقل مىكند كه:
امام مهدى عليه السلام در روز 19 ربيعالأوّل 258 متولّد شد. برخى گفتهاند: تولّد او در هشتم شعبان 256 بود كه اين قول، صحيحتر است. وى در هنگام ورود به سرداب، چهارسال ـ يا به قولى: پنج سالـ داشت. نيز گفتهاند: در سال 275 در سنّ هفدهسالگى وارد سرداب شد. و خدا مىداند كه پس از آن چه شد. به هر حال، خداى بر او رحمت آورد. ۴
1.معجم البلدان، ذيل «سامراء».
2.الكامل فى التّاريخ، وقايع سال ۲۶۰.
3.ابنخلّكان، شرح حالى كوتاه از امام حسن عسكرى عليه السلام نيز آورده است.
4.وفيات الأعيان ۴ / ۵۶۲، تحقيق: احسان عبّاس.
