سَمِعْتُمْ وَ أَطَعْتُمْ وَ دُعِيتُمْ فَأَجَبْتُمْ؛ خداوند به شما اهل اين شهر از ناحيه اهل بيت پيامبرتان جزا و پاداش دهد؛ بهترين پاداشى كه به عاملان و مطيعان خود و سپاسگزاران نعمتهايش عطا مىكند؛ زيرا شنيديد و اطاعت كرديد، دعوت شديد و اجابت کرديد 1».
امام در بخشهاي گوناگون نهج البلاغه، از اين مهارت جهت ارتباط بهتر با مخاطبان خود استفاده کرده و با تقويت رفتار و گفتار طرف مقابل از طريق تحسين، تمجيد، تصديق و ... ارتباط مؤثري با ايشان برقرار کرده است.
مهارت افشاي خود
منظور از افشاي خود، دادن اطلاعاتي در باره خود به ديگران است. در تعريفي دقيقتر آمده است که افشاي خود، عمل فاش کردن کلامي و غير کلامي برخي از جنبههاي خودمان است که ديگران بدون کمک ما نميتوانند به وجود آنها پي ببرند، يا آنها را بفهمند. با افشاي خود، مخاطبان نيز به خودافشايي متقابل تشويق ميشوند، بر ترس غلبه ميکنند و باب گفتگو باز ميشود ۲.
مولاي متقيان، در قسمتهاي بسياري از نهج البلاغه با مهارت بسيار، خود را به مخاطبان معرفي کرده است و به اين ترتيب، تأثيرگذاري سخن خويش را بر آنها افزايش داده است. در اين جا براي جلوگيري از اطاله کلام، به ذکر چند نمونه بسنده ميکنيم.
در خطبه 3، امام خود را به مخاطبان معرفي و با اين کار، اعتماد ايشان را به سمت خويش جلب ميکند و در نتيجه، تأثيرگذاري سخنان خود را بر آنها افزايش ميدهد: «إِنَّهُ لَيعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّي مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَى ينْحَدِرُ عَنِّي السَّيلُ وَ لَا يرْقَى إِلَي الطَّير؛ در حالى كه خوب مىدانست من در گردش حكومت اسلامى همچون محور سنگهاى آسيايم [كه بدون آن آسيا نمىچرخد]. [او مىدانست] سيلها و چشمهها [ى علم و فضيلت] از دامن كوهسار وجودم جارى است و مرغان [دورپرواز انديشهها] به افكار بلند من راه نتوانند يافت».
در خطبه 139 نيز مولاي متقيان، در ابتدا خود را معرفي ميکند و به چند فضيلت اخلاقي خود اشاره ميفرمايد، البته نه براي خودستايي، بلکه براي اين که زمينه پذيرش مخاطبان را فراهم آورد؛ زيرا ايمان به عمق علم، تقوا، بينش و آگاهي گوينده، به طرف مقابل اين پيام را ميدهد که سخنانش را جديتر بگيرد: «لَنْ يسْرِعَ أَحَدٌ قَبْلِي إِلَى دَعْوَةِ حَقٍّ وَ صِلَةِ رَحِمٍ وَ عَائِدَةِ كَرَم؛ هيچ كس سريعتر از من به اجابت دعوت حق، صله رحم، احسان و بخشش فراوان نشتافته است».
امام در خطبه 22 به زيبايي بر توانايي، شجاعت و شهامتش در جنگ تأکيد ميفرمايد و به اين روش دلهاى شنوندگان را جذب ميکند و به آنان اطمينان ميدهد به حق از جانب خدا بوده
1.نهج البلاغه، نامه ۲
2.مهارتهاي اجتماعي در ارتباطات ميانفردي، ص۲۴۱ ـ ۲۶۹