تعبير مي‌‏شود، از جايگاهي ويژه برخوردار است؛ چرا که حديث نيز همچون هر سخن ديگري متأثّر از فضاي حاکم بر آن صادر مي‌‏شود.
اين مهم در بين پژوهش‏گران علوم حديثي کاملاً مورد توجه قرار گرفته و آثار بسياري در مورد آن قلم خورده است. اما توجه به اين نکته داراي اهمّيّت است که مهم‌ترين تشکيل دهنده مقام بيان و فضاي صدور حديث، مخاطب امام معصوم عليه السلام است؛ چرا که حالات و روحيات مخاطب از نخستين عواملي است که فضاي سخن را به وجود مي‌‏آورد. از سوي ديگر، معصومان ما بليغ‌ترين انسان‌ها بوده‌اند که جز به اقتضاي حال سخن نمي‌راندند و در رويارويي با افراد مختلف، بنا بر سطح عقل و فهم افراد و ميزان بهره آنها از ايمان و تقوي سخن مي‌‌گفتند. بنابراين، به طور مسلم شناسائي مخاطب امام و حال وي، در فهم مقصود امام از حديث تأثيري مستقيم دارد.
اما سؤال اينجاست که در بررسي مخاطب معصوم عليه السلام به کدام ويژگي‏هاي او لازم است توجه شود و شناخت اين ويژگي‏ها چگونه در فهم بهتر مراد حديث اثر گذار خواهد بود. در اين پژوهش سعي مي‌‏شود مهم‌ترين صفات مخاطب که موجب نوع خاصي از خطاب معصوم مي‌‏شود و شناخت آن به فهم بهتر روايات کمک مي‌‏کند را معرّفي کرده و مورد بررسي قرار دهيم.

خصوصيات مخاطب

ويژگي‌هاي اعتقادي

اوّلين و مهم‌ترين ويژگي راوي که در نوع خطاب معصوم عليه السلام اثرگذار است، خصوصيات اعتقادي و باورهاي ديني و مذهبي اوست. امامان معصوم عليهم السلام با توجه به دين مخاطب، گرايشات مذهبي، ميزان پايبندي او به اصول اعتقادي و درجه ايمان و تقواي مخاطب با او سخن مي‌‏گفتند؛ به گونه‏اي که خطاب معصوم عليه السلام به مسلمان و غير مسلمان، شيعه و غير شيعه، امامي و غير امامي، غالي و قاصر و حتي مؤمن و غير مؤمن با يکديگر متفاوت و هريک متناسب با شرايط خود است.
مهم‏ترين ويژگي خطاب‏هاي معصومان عليهم السلام بر اساس اعتقادات مخاطب را، بخصوص در احتجاجات و استدلال‏ها، مي‌‏توان خطاب بر پايه اصول پذيرفته شده نزد مخاطب و پس از آن ظرفيت مخاطب معرفي کرد.

موحّد و غير موحّد

نخستين ويژگي اثر گذار اعتقادي که مي‌‏تواند گونه خاصي از خطاب معصوم عليه السلام را به دنبال داشته باشد، موحّد و غير موحّد بودن مخاطب است.
در اين باره مي‌‏توان گفت بيشتر سخناني که امامان معصوم عليهم السلام با مخاطبان غير موحّد