۳. امام حسن عسکري عليه السلام : خداوند پس از نفخ صور اول و بين دو نفخ صور، از پايينِ آسمانِ دنيا و از درياي مسجور، که از آبي همانند آبِ نطفه مرد است، باراني بر زمين نازل مي‌کند که به مردگان پوسيده برخورد مي‌کند و آنان از خاک زمين رشد مي‌کنند و زنده مي‌شوند.۱
۴. امام صادق عليه السلام : هنگامي که خداي عزّ و جلّ بخواهد انسان را از مرگ برانگيزد، از آسمان چهل روز باران بر زمين ببارد و در اثرِ آن، اعضاي بدن جمع شوند و گوشت‌ها برويند.۲
۵. رسول اکرم صلي الله عليه و آله : خداوند متعال بين دو نفخ صور (اول و دوم) دريايي از آسمان هفتم نازل مي‌کند که به آن درياي حيات گفته مي‌شود و آب آن شبيه آب نطفه مردان است و خدا چهل سال آن را بر زمين فرو مي‌فرستد و اين آب، زمين را مي‌شکافد و به زير آن نفوذ مي‌کند و به استخوان‌هاي پوسيده مي‌رسد و همان طور که گياه با باران مي‌رويد، اين استخوان‌ها هم به وسيله اين آب مي‌رويند و اين همان سخن خداي متعال است که در آيه قرآن فرمود: «او کسي است که بادها را بشارت دهنده در پيشاپيشِ (بارانِ) رحمتش مي‌فرستد... مردگان را نيز همين گونه خارج مي‌کنيم»، يعني همان طور که خدا گياه را با باران از زمين خارج مي‌کند، همين گونه (بدن مرده) با آب حيات خارج مي‌شود و به اين وسيله، استخوان‌ها و رگ‌ها وگوشت‌ها و موها جمع مي‌شوند و هر عضوي به همان جايگاه دنياييِ آن باز مي‌گردد و بدن‌ها به قدرت خداوند کامل مي‌شود و (اما هنوز) بدون روح باقي مي‌مانند. سپس ارواح به بدن‌ها وارد مي‌شوند و هر روحي به همان بدني که در دنيا از آن جدا شد، وارد مي‌شود و سپس زمين از بالاي سرشان شکافته مي‌شود و در صحنه قيامت به پا مي‌خيزند.۳
نکته درخورِ توجه اين است که احاديثي که در باره نحوه زنده شدنِ اخروي مردگان گفته شد، اختصاص به متون شيعي ندارد و ـ دست کم کلّيات آن ـ در منابع اهل سنت نيز وجود دارد۴ و اين خود تأييدي افزون بر مطالب يادشده است؛ از اين رو به نمونه‌هايي از آنها در اين منابع اشاره مي‌کنيم:
1.. قال الامام العسکري عليه السلام : إِنَّ اللَّهَ يُنْزِلُ بَيْنَ نَفْخَتَي الصُّورِ بَعْدَ مَا يُنْفَخُ النَّفْخَةُ الْأُولَى مِنْ دُوَيْنِ سَمَاءِ الدُّنْيَا مِنَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ هِي مِنْ مَنِي كَمَنِي الرَّجُلِ فَيَمْطُرُ ذَلِكَ عَلَى الْأَرْضِ فَيَلْقَى الْمَاءُ الْمَنِي مَعَ الْأَمْوَاتِ الْبَالِيَةِ فَيَنْبُتُونَ مِنَ الْأَرْضِ وَ يَحْيَوْنَ (بحار الانوار، ج ۶، ص۲۳۹، ح۱۳، به نقل از تفسير امام عسکري عليه السلام ؛ و نيز تفسير البرهان، ج ۱، ص۲۴۲، ذيل آيات۶۷ تا ۷۳ سورة بقره.
2.. عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام قَالَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَبْعَثَ الْخَلْقَ أَمْطَرَ السَّمَاءَ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً فَاجْتَمَعَتِ الْأَوْصَالُ وَ نَبَتَتِ اللُّحُوم (بحار الانوار، ج ۷، ص۳۳).
3.. قال رسول الله صلي الله عليه و آله : ... بين النفختين..... ينزل الله تعالى من السماء السابعة بحراً، يقال له بحر الحيوان، ماؤه يشبه مني الرجال، ينزله ربنا أربعين عاماً، فيشق ذلك الماء الأرض شقا، فيدخل تحت الأرض إلى العظام البالية، فتنبت بذلك الماء كما ينبت الزرع بالمطر، قال الله تعالى: (وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ) إلى قوله تعالى: (كَذلِکَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى) أي: كما أخرج النبات بالمطر كذلک يخرج بماء الحيوان، فتجتمع العظام و العروق و اللحوم و الشعور فيرجع كل عضو إلى مكانه الذي كان فيه في الدنيا، فتلتئم الأجساد بقدرة الله جل جلاله، و تبقى بلا أرواح.ثم تدخل الأرواح إلى الأجساد، و تدخل كل روح إلى جسدها الذي فارقته في دار الدنيا، ثم تنشق الأرض من قبل رؤوسهم، فإذا هم قيام ينظرون إلى أهوال القيامة (تفسير البرهان، ج ۴، ص ۲ ـ ۷۳۱، ذيل آيه ۶۸ سوره زمر؛ با تلخيص).
4.. روايات اهل سنّت در اين نکته کلّي با قرآن و احاديث شيعي همداستان‌اند که در انسان، جزئي وجود دارد که تکوين پيکره او بر محور آن آغاز مي‌شود و شکل مي‌گيرد و کامل مي‌گردد و اين جزء، پس از مرگ و پوسيدن بدن، باقي مي‌ماند و در قيامت نيز بدن اخروي بر اساس همان جزء تشکيل مي‌شود. متکلّمان قديم نيز به «اجزاي اصليه»اي معتقد بودند که همين نقش را ايفا مي‌کرد، بي آن که مصداق آن را معرفي کنند و توضيح مبسوطي در مورد آن به دست دهند. در منابع اهل سنّت از اين جزء غالباً به «عَجْبُ الذَّنَب» تعبير شده است که معناي لغوي آن «انتهاي دُم» و مراد از آن، زائده‌اي دُم‌ْمانند در انتهاي آخرين مهرة ستون فقرات است که اصطلاحاً به آن دنبالچه گفته مي‌شود و عالِمان سنّي و نيز برخي دانشمندان علوم طبيعي، در باره نقش آن در تکوين جنين و ديگر خصوصيات و به ويژه تجزيه‌ناپذيريِ آن، نکاتي را مطرح کرده‌اند. احاديث مربوط به عجب الذنب در اغلب متون روايي معتبر اهل سنّت آمده است (از جمله: صحيح البخاري، کتاب التفسير، سوره زمر، باب ۴ و سوره عمّ يتسائلون، باب ۱ و صحيح مسلم، کتاب الفتن، باب ما بين النفختين). در متون شيعه تنها يک حديث از امام حسن عسکري عليه السلام در باره عجب الذنب ( با تعبيرِ «عَجْزُ الذَّنَب» که به همان معناست) و نقش آن در آفرينش اوليه انسان و احياي مجدد او وجود دارد:
عَجْزُ الذَّنَبِ الَّذِي مِنْهُ خُلِقَ ابْنُ آدَمَ وَ عَلَيْهِ يُرْكَبُ إِذَا اُعيدَ (بحار الانوار: أُرِيدَ) خَلْقاً جَدِيداً؛ عجز الذنب همان است که فرزند آدم از آن خلق شده است و هنگام معاد، دوباره بر محور آن آفريده مي شود. (تفسير امام عسکري عليه السلام ، ص ۲۷۸؛ در بحار الانوار، ج۷، ص ۴۳ و ج ۱۳، ص ۲۷۰، عجب الذنب آمده است).
