دو عضو هنگامي معنا دارد که انسان در عالمِ پس از مرگ نوعي بدن داشته که غير از بدن خاکيِ بيجانِ مادري باشد و خود و احوالات مربوط به پاداش يا عذاب آن به حواس معمول درنيايد و اين چيزي غير از يک بدن بسيار لطيف، که آن را بدن مثالي يا برزخي ميناميم، نميتواند باشد.۱
2. در برخي آيات از عذاب آتش در عالم برزخ سخن رفته است.۲ از آنجا که آتش موجودي جسماني است، مستقيماً بر روح مجرد اثر نميگذارد و از اين رو، همانطور که در دنيا بدني مادي لازم است که واسطه انتقال آلام و لذّات مادي به روح باشد، در عالم برزخ هم بايد بدني جسماني وجود داشته باشد که تأثير آتش يا هرگونه لذت و اَلَم ديگر را به روح مجرد انساني منتقل نمايد و چون نه اين آتش، آتش دنيايي است و نه اين بدن، بدن خاکي که پس از مرگ، بيجان و پوسيده است. پس بايد در عالم برزخ بدني وجود داشته باشد که از سنخ همان آتش برزخي يعني جسمي خاص و لطيف باشد که از آن اثر بپذيرد. عذاب با آتش برزخي در روايات اسلامي نيز فراوان آمده است.۳
بدن مثالي و جايگاه آن در عالم برزخ از ديدگاه احاديث اسلامي
در سخنان معصومان عليهم السلام به وجود بدني برزخي که کاملاً همشکلِ بدن دنيايي است و روح انسان با همان بدن، لذّتها يا عذابهاي برزخي را درک ميکند، تصريح شده است:
1. امام صادق عليه السلام : هنگامي که خداوند جان مومن را ميگيرد، روح او را در بدني شبيه بدن دنيايي قرار ميدهد و (با آن بدن) ميخورند و ميآشامند. پس وقتي مؤمني (از دنيا ميرود و) به جمع آنان وارد ميشود، آنها او را با همان شکلي که که در دنيا داشت ميشناسند.42. ابو بصير از امام صادق عليه السلام در باره وضعيت ارواح مؤمنان در عالم پس از مرگ ميپرسد و حضرت پاسخ ميدهد: به صورت بدنهايي در بهشت به سر ميبرند.53. حضرت صادق عليه السلام در پاسخ پرسشي مشابهِ حديث قبل از سوي ابو ولّاد حنّاط ميفرمايد: در بدنهايي شبيه بدنهايي که (در دنيا) داشتند.64. امام صادق عليه السلام فرمود: ارواح (در عالم برزخ) به صورت بدنهايي قرار دارند.75. از امام صادق عليه السلام پرسيده شد، کسي که از اين دنيا ميرود روحش در کجا قرار ميگيرد؟ حضرت فرمود: کسي که ميميرد، روحش از جسمش به جسمي که همشکلِ آن است، منتقل ميشود و تا روز قيامت (با همين جسم برزخي) جزاي اعمال خود را ميبيند. پس هنگامي که خداوند انسان را از قبر برميانگيزد جسمي برايش ايجاد ميکند و روحش را به جسمش برميگرداند و او را محشور ميکند تا
1.. استنباط نگارنده از اين آيه در اثبات بدن لطيف برزخي تازگي دارد و تا آنجا که ديدهام هيچيک از مفسران چنين استنباطي نکرده است.
2.. سوره نوح، آيه ۲۵؛ سوره مومن، آيه ۴۶.
3.. از جمله، ر.ک: الکافي، ج ۳، ص ۲۴۵، بابٌ في ارواح الکفّار.
4.. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام : المؤمن ....إِذَا قَبَضَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَيَّرَ تِلْكَ الرُّوحَ فِي قَالَبٍ كَقَالَبِهِ فِي الدُّنْيَا فَيَأْكُلُونَ وَ يَشْرَبُونَ فَإِذَا قَدِمَ عَلَيْهِمُ الْقَادِمُ عَرَفُوهُ بِتِلْكَ الصُّورَة الَّتِي كَانَتْ فِي الدُّنْيَا ( همان).
5.. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام : ... فِي رَوْضَةٍ كَهَيْئَةِ الْأَجْسَادِ فِي الْجَنَّةِ (همان).
6.. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام : ... فِي أَبْدَانٍ كَأَبْدَانِهِمْ (همان، ص ۲۴۴).
7.. عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ : إِنَّ الْأَرْوَاحَ فِي صِفَةِ الْأَجْسَادِ(همان).