به اقرار خودش اين نكته در باره احاديثي كه تنها به كتابت عملي حديث دلالت دارند، صادق نيست، لكن از اين احاديث تنها به دليل ارتباط داشتن با اختلاف نظر در مسأله كتابت، بحث كرده است؛ چرا كه بخشي از مستندات، اولين طرفداران كتابت حديث، همين روايات تشكيل ميدهند. كوك مسلّم انگاشته است كه شمار انبوهي از ارجاعات به كتابت حديث كهن، در تاريخي پديد آمده است كه مسأله حل شده بوده و در باره تاريخ اين اختلاف نظر چيزي براي گفتن به ما ندارند. انبوهي از چنين مطالبي را ميتوان در آثار درجه دومي كه پيشتر گفته شد، يافت. كوك اذعان دارد كه نخستين كسي نيست كه در صدد باشد آگاهيهايي بيشتر از آنچه در منابع پيشين ياد شد، كسب كند؛ بيشتر مطالب وي پيشتر توسط العشّ در پانويسهايش بر كتاب«تقييد»، و در آثار درجه دومي كه پيشتر به آنها اشاره شد، آمده است. همچني اعتراف دارد كه مسأله مخالفت با كتابت حديث تنها در ميراث حديثي و تاريخي اهل سنّت رد پا دارد و به وضوح اذعان دارد كه تقريباً در منابع غير سنّي، با چيزي كه به اين بحث ربط داشته باشد، مواجه نشده است. شفاهيگرايي محدّثان كهن كوفي، به ظاهر در ميان اماميه و زيديه ردّپايي باقي نگذاشته است، درست به همان سان كه شفاهيگرايي محدّثان بصري ظاهراً به ندرت در ادبيات إباضي بازتاب يافته است۱ .
2 ـ 3. اسناد
نزد محدثان اين نظريه همواره شهرت داشته است كه شيوه‌اي نظير اِسناد نزد ديگر امتها شناخته نبوده، و ظهور اسناد در حديث مسلمين، از الطاف خاص خداوند به امت پيامبر صلي الله عليه و آله بوده است۲ . نيز چنين گفتاري نزد متقدمان تداول داشته كه خداوند اين امت را به اسناد، انساب و اِعراب از ديگر امتها ممتاز گردانيده است و هم به گفته مَطَر وراق از تابعين، مقصود در آيه «اَو اَثارَه مِن‌ْ عِلْم» (احقاف/4) نيز چيزي جز اسناد احاديث نبوده است. ۳ . در تحليل سنّتي اسلامي ارائه اسناد در آغاز متون، از ويژگيهاي نگاشته‌هاي اسلامي ـ عربي و يكي از دو ركن حديث نزد محدّثان به شمار ميآيد۴ و در اعتبار روايت، سلامت و صحت سند از اهميت زيادي برخوردار است؛ در مقابل نگاه سنّتي، مستشرقان حساسيتهاي خاصي نسبت به پيشينه اسناد در روايات اسلامي دارند و در ابداعي و تقليدي بودن نظام اسنادي رايج در جوامع حديثي مسلمين، تشكيك دارند. چگونگي شكلگيري نظام اسناد در روايات اسلامي، كاركرد و ارزش اسناد در تاريخ گذاري متن روايات از پرسشهاي مطرح در سند پژوهي نزد مستشرقان است که سبب علاقهمندي برخي از غربيان به اين بخش از مطالعات حديثي شده است. يوزف هوروويتس۵ ، جيمز رابسون۶ و خوتير ينبل۷ از جمله غربياني هستند كه به طور خاص، در مقالات خود به بررسي پيشينه
1.. ترجمه فارسي مقاله را بنگريد: علوم حديث، شماره‌هاي ۸، ۹، ۱۰.
2.. شرف اصحاب الحديث، ص۴۰؛ تدريب الراوي، ج۲، ص۱۴۵.
3.. همان.
4.. شرح مسند ابي حنيفه، ص۸.
5.. Josef Horovitz.
6.. James Rabson.
7.. Juynboll
