دوم. سفر به كوفه: يك راوي سخت‌كوش در قرن چهارم از اين خطه براي سفر به كوفه تلاش كرده است و او محدث پرآوازه شيعه محمد بن مسعود عياشي سمرقندي است. نجاشي درباره او مي‌نويسد:
و كان حديث السن سمع أصحاب علي بن الحسن بن فضال و عبدالله بن محمد بن خالد الطيالسي و جماعة بن شيوخ الكوفيين و البغداديين و القميين.۱
اين گزارش گوياي سفر وي به قم، كوفه و بغداد است. و ظاهراً بخش مهمي از تحصيلاتش را در كوفه گذرانده است؛ چه اين كه او را از اصحاب ابن فضال كوفي و محمد بن خالد طيالسي كوفي برشمرده است.
سوم. سفر به قم: در قرن سوم و چهارم، قم به عنوان يكي از مراكز حديثي شيعه شاهد رفت و آمدهاي محدثان بوده است. اگرچه تاريخ، تمام اين سفرها را ثبت نكرده است؛ اما از چگونگي تحمل حديث و نقل‌هاي شاگردان از اساتيد قمي مي‌توان به سفرهاي آنان تا حدودي پي برد. دانشياني كه به قم سفر كرده‌اند، عبارت‌اند از: إبراهيم وراق سمرقندي (استاد كشي و شاگرد علي بن محمد قمي)،۲ حيدر بن محمد بن نعيم سمرقندي (استاد در سال 340 ق،۳ و شاگرد دانشمندان بزرگ قم، محمد بن حسن بن أحمد بن وليد قمي، و حسين بن أحمد بن إدريس قمي، و جعفر بن محمد بن قولويه قمي)،۴ محمد بن مسعود عياشي (بنا به گزارش پيشين نجاشي)۵ و محمد بن وارث سمرقندي (شاگرد حسن (حسين) بن علي قمي).۶
چهارم. سفر به بغداد: گذشته از محمد بن مسعود عياشي كه بيانش گذشت؛ در زندگي‌نامه علمي دو تن از راويان ماوراءالنهر، سفر به بغداد ديده مي‌شود كه عبارت‌اند از: جعفر بن معروف كشي (راوي، وكيل،۷ عابد۸ و شاگرد محمد بن حسين بن ابي الخطاب ـ از اصحاب امام جواد و بزرگان شيعه ـ و محمد بن عيسي بن عبيد بن يقطين۹ در بغداد) و أبوبكر محمد بن خالد بن حسن بخاري.۱۰
1.. رجال النجاشي، ص۳۵۰، ش ۹۴۴.
2.. اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۳، ح۴۸۱.
3.. تلعكبري از او در اين سال حديث شنيده است. (رجال الطوسي، ص۴۲۰).
4.. همان.
5.. همان، ص۴۴، ش ۸۷.
6.. رجال الطوسي، ص۴۱۸.
7.. لسان الميزان، ج۲، ص۱۲۸، ش ۵۵۴. به نقل از رجال علي بن حكم (از عالمان شيعي).
8.. رجال الكشي، ص۵۳۸.
9.. عيون أخبار الرضا عليه السلام ، ج۲، ص۲۰۴، ح۱.
