سیر تطور و مبانی قاعدۀ کلام الاقران در دانش مصطلح الحدیث

نشریه : حدیث پژوهی

نویسنده : پديدآورنده : محمد منیب
پديدآورنده : محمدتقی انصاری پور

چکیده :

یکی از مباحث اساسی علم مصطلح الحدیث، ضوابط جرح و تعدیل راویان است که برای پیرایش میراث حدیث از اکاذیب و مجعولات وضع شده است.
جرح و تعدیل روات حدیث، بر پایه تضعیفات یا توثيقات محدثان دوره نخستین اسلام شکل گرفته و بیانگر شرح حال، نقاط ضعف و قوت راویان است. اما زمانی مشکل آغاز شد که کسانی که مسئول معرفی اشخاص غیرقابل اعتماد در نقل حدیث بودند، خود دچار اختلافات شخصی و مذهبی شدند و شروع به انتقاد و تضعیف یکدیگر کردند که در علم مصطلح الحديث به «کلام الأقران» شهرت دارد؛ یعنی سخنانی که علمای هم عصر و هم رتبه، عليه هم ابراز کرده اند، اما به مرور زمان و با توجه به فزونی این اختلافات و تضعیفات، که می توانست سبب بی اعتمادی مسلمانان به احادیث یا محدثان گردد، حدیث شناسان با استناد به دلایل شرعی و عرفی و سخنان علمای سلف، به تأسیس قاعده ای مهم در علم مصطلح الحدیث اقدام کردند که در میان عالمان متأخر، همواره مورد بحث و نظر بوده است. بنا به مفاد این قاعده، نسل های بعدی نباید به سخنان تند و غیر منصفانه علمایی که در یک عصر زندگی می کردند، اعتنا کنند. با ملاحظة آرای علمای پیشین و متأخر، می توان سه مرحله اصلی برای این قاعده ترسیم کرد؛ پیشینه قاعده که برگرفته از کلام محدثان دورة سلف است، تدوین قاعده که توسط ابن عبدالبر وذهبی صورت پذیرفت و اصلاح کاستی های قاعده توسط علمای متأخر، مبانی نظری قاعده کلام الاقران بر چهار محور اصلی استوار است: بی اعتبار ساختن بستر کلام الأقران، گوشزد نمودن تبعات منفی اعتنا به کلام الأقران، اعتبار بخشیدن به اجتهادات علمای سلف، و در نهایت، رویکرد اخلاقی به کلام الأقران. در این مقاله تلاش شده تا علاوه بر پیگیری سیر تطور این قاعده، میانی چهارگانه قاعده نیز مورد بحث قرار گیرد. .