زید بن ثابت خزرجی انصاری(11 قبل از هجرت ـ 51 یا 54 ق)

یازده سال قبل از هجرت به دنیا آمد در کودکی با پیامبر(ص) از مکه به مدینه هجرت کرد.[۱] در سال ۴۵[۲] یا ۵۴[۳] یا ۵۱[۴] ق درگذشت.

مکانت حدیثی

آشنا به خطّ عِبری و زبان های فارسی، رومی، حبشی و قِبطی بود.[۵] به فتوا، کتابت وحی، علم و قضاوت در میان اصحاب پیامبر(ص) شهره بود.[۶] جمع آوری قرآن[۷] و یکسان سازی مصحف ها در دوره عثمان به او نسبت داده شده است.[۸] گر چه آگاهی و ثبت روایات فرائض به او نسبت داده شده و طرفدارانی دارد،[۹] امّا نقدهایی به این ویژگی زید، وجود دارد. امام باقر(ع)، آرای او در فرائض (مسئله عول) را نقد قرآنی کرده و آن را مطابق حکم دوره جاهلی دانسته است.[۱۰] فتوای او در تقابل با امام علی(ع) و ابن مسعود، مشهور است.[۱۱] شیوه فقهی او، الگوی فقیهانی همچون مالک بن اَنَس در مدینه بود.[۱۲] سخنان او در جریان سقیفه[۱۳] و محاصره عثمان،[۱۴] نشان از نقش مؤثّر او در خلافت ابوبکر و دفاع از عثمان دارد.

جماعتی بالغ بر ۴۳ نفر که در میان آن ها برخی صحابیان مانند ابو سعید خُدری، اَنَس بن مالک، عبد اللّٰه بن عمر و ابو هُرَیره دیده می شوند، از او روایت کرده اند.[۱۵]

احادیث و آثار

همه صحاح ستّه از او نقل روایت کرده اند. مجموع احادیث غیرتکراری او، از ۵۹ روایت تجاوز نمی کند که بیشترین حجم آن در ابواب فقهی، با سیزده روایت در «کتاب الصلاة» است.[۱۶] در میان میراث حدیثی وی، «حدیث ثقلین»[۱۷] و نقل «نهی پیامبر(ص) از کتابت حدیث»،[۱۸] دیده می شود.

[۱] . سیر اعلام النبلاء: ج۲ ص۴۲۷ ش۸۵.

[۲] . تذکرة الحفّاظ، ج۱ ص۳۱.

[۳] . همان ، التاریخ الکبیر: ج۳ ص۳۸۱۰ ش۱۲۷۸.

[۴] . الثقات، ابن حبّان: ج۳ ص۱۳۵.

[۵] . المنتظم: ج۵ ص۲۱۴ ش۳۳۲.

[۶] . تهذیب الکمال: ج۱۰ ص۳۰ ش۲۰۹۱، سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۴۲۷ ش۸۵.

[۷] . المنتظم: ج۵ ص۲۱۵، تذکره الحفّاظ: ج۱ ص۳۰.

[۸] . الاستیعاب: ج۲ ص۱۱۲.

[۹] . سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۴۳۶ ش۵، السنن الکبری، بیهقی: ج۶ ص۳۴۷ ح ۱۲۱۹۰.

[۱۰] . الکافی: ج۷ ص۱۰۲ ح ۴ و ص۴۰۷ ح ۲، تهذیب الأحکام: ج۶ ص۲۱۷ ح ۵۱۲، کتاب من لایحضره الفقیه: ج۴ ص۲۷۷ ح ۵۶۲۳.

[۱۱] . السنن الکبری، بیهقی: ج۶ ص۳۹۳ ح ۱۲۳۷۷.

[۱۲] . سیر أعلام النبلاء: ج۱۱ ص۱۷۷ ذیل ش۷۷.