تقسیم بندی روایات از منظر وثاقت سندی

تقسیم چهارگانه حدیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف، پیامد رویکرد سندمحور است که براساس اتصال و انقطاع اسناد روایات ایجاد شده است.

مراد از حدیث صحیح، حدیثی است که دارای اسناد متصل (بدون افتادگی یا جهالت راوی میانی) باشد و تمام راویان موجود در سلسله اسناد حدیث، ثقه و امامی بوده و به وثاقت آنان تصریح شده باشد.

حدیث حسن، حدیثی است که دارای سند متصل امامی است، ولی دست کم یکی از افراد واقع در سند حدیث، دارای وثاقت صریح نیست، ولی حُسنِ او به سبب مدح رجالیان احراز شده است.

حدیث موثق همانند حدیث صحیح است و سلسله اسناد متصل آن از راویان ثقه تشکیل شده است، ولی دست کم یکی از افراد واقع در این سلسله، دوازده امامی نیست.

حدیث ضعیف، حدیثی است که مانند سه گروه پیشین نباشد. یعنی یا کلاً بدون سند گزارش شده باشد، یا سند غیر متصل داشته، یا دربردارنده فردی ضعیف باشد.

تأمل در رویکرد سندمحور نشان می دهد نقطه اتکای اعتبار سنجی حدیث، بر راویان و ویژگی های آنان قرار گرفته و قرائن دیگر اعتبار سنجی به کناری نهاده شده اند.

در میان ویژگی های راویان نیز، اساس کار بر وثاقت راوی قرار داده شده است که اگر راوی امامی باشد، اعتبار افزون تری یافته و عنوان صحیح می یابد و اگر کمتر از تصریح به وثاقت باشد، عنوان حسن می یابد.

اگر چه در میان بسیاری عالمان، از ویژگی ضابط بودن راوی سخن نرفته، ولی به نظر می رسد این خصیصه مورد نظر آنان بوده و ویژگی «عدم ضبط» به عنوان نقطه ضعف راوی مطرح شده است. به سخن دیگر، اگر احراز شود که راوی ضابط نیست، اعتبار روایات او کاهش می یابد.

نکته مهم آن است که در این رویکرد، شیعه امامی بودن امتیاز تلقی شده، ولی ملاک اصلی شمرده نمی شود. از این رو، اگر به هر شیوه وثاقت راوی غیر شیعه احراز شود، روایت او موثق و معتبر خواهد بود. روشن است که احراز وثاقت راوی، بیشتر از طرق مقبول نزد عالمان شیعه ممکن خواهد شد.

با توجه به نکات پیش گفته، معنا و ارزش روایات معتبر و مرسل نیز آشکار می شود. روایت معتبر، روایتی است که سند صحیح، حسن یا موثق داشته باشد و اعتماد بر آن لازم است.

روایت مرسل نیز که دارای افتادگی در سند است، به سبب ناآگاهی ما از راوی محذوف، از اقسام روایت ضعیف شمرده شده و غیر معتبر است.