نگاهی به سازوکار ثواب و عقاب الهی - صفحه 88

ارزشی ندارد. در شأن صدور روایت مشهور
«انما الاعمال بالنیات؛۱ارزش کارها به نیت‌هاست»
، نیز گزارش شده که وقتی پیامبر _ صلی الله علیه و آله و سلم _ شنیدند یکی از سپاهیانش به قصد غنیمت گرفتن روانه جهاد شده، چنین فرمودند و افزودند که هر کس هر آنچه را قصد کرده، به دست می‌آورد؛ اگر به قصد به دست آوردن رضای خدا به جهاد آمده، پاداشش بر عهده خداست و هر کس برای دست‌یابی به بهره مادی آمده، بهره‌ای جز آن ندارد؛ یعنی نزد خدا اجری ندارد.

اهمیت نیت تا آنجاست که در حدیث امام صادق _ علیه السلام _۲ همسنگ خود عمل دانسته شده و آمده است:

نیّت برتر از عمل است؛ بلکه توجه داشته باشید که نیّت در واقع، حقیقت عمل است (عمل واقعی، همان نیت است).

در این میان، حدیث ذیل شاید گویاترین متن در اهمیت و جایگاه نیت باشد:


الامام الباقر _ علیه السلام _ : مَن بَلَغهُ ثَوابٌ مِن اللّهِ علی عَمل، فعَمِلَ ذلکَ العَملَ الْتِماسَ ذلکَ الثَّوابِ اوتِیَهُ و إنْ لَم یَکُنِ الحَدیثُ کَما بَلَغَهُ؛۳
امام باقر _ علیه السلام _ : هر کس شنیده باشد که خداوند برای انجام عملی پاداش می‏دهد و برای دست یافتن به آن پاداش، آن کار را بکند، به او داده می‏شود؛ هر چند حدیث، آن گونه نباشد که به او رسیده است.

از این روایت بر می‌آید که ثواب در برابر خود عمل نیست، بلکه این نیت است که در اعطای ثواب اهمیت دارد و چنانچه در جایی، این دو از هم جدا شوند، ثواب در کنار نیت خواهد بود، نه عمل.

تأمل در این دسته از روایات، گویای این حقیقت است که در نظام پاداش‌دهی الهی، نیت نقش تعیین کننده‌ای در اعطای ثواب و میزان آن دارد و از آنجا که امری قلبی است و تنها خداوند بدان آگاه است، میزان ثواب هر فرد از یک عمل مشخص برای ما معلوم نیست و فقط در روز قیامت است که میزان بهره‌مندی افراد از اعمالشان روشن می‌شود.

1.. امالی الطوسی، ص۶۱۸، ح۱۲۷۴.

2. الامام الصادق _ علیه السلام _ : النِّیَّةُ أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ أَلَا وَ إِنَّ النِّیَّةَ هِیَ الْعَمَلُ، ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلی‏ شاكِلَتِهِ»، یَعْنِی عَلی نِیَّتِهِ (الكافی، ج۲، ص۱۷، ح۴).

3.. همان، ج۲، ص۸۷، ح۲.

صفحه از 103