تحلیل روانشناختی طبقه‌بندی ارتباطات فردی در احادیثِ انواع دوستان - صفحه 67

بخش اول روایت، شمارش ویژگی‌هایی است که بسیاری از آنها در جدول سمانتیکی بالا زیر عنوان دوستی آمده است و با استفاده از واژه «برادران مورد اعتماد»، دقیقاً به ویژگی‌هایی می‌پردازد که در نظام معنایی روایات ارتباطی آن را به دوست«ترجمه» کردیم، که در روایات از واژگان متعدد، اما احکام مشابه، برای آن استفاده شده است. بخشی از روایت (با دوستش دوستی، و با دشمنش دشمنی کن) نیز دقیقاً به همان روایت اول بازگشت دارد که تشابه در نگرش و ارزشیابی مثبت بیشینه و عاطفه مثبت بیشینه نسبت به دوست به طور منطقی به دوستی با دوست و دشمنی با دشمن می‌انجامد که تحلیل این بخش در روایت اول گذشت.

بخش دوم روایت _ که در باره روابط کارکردی روانی است _ به پنج نکته اشاره دارد:

1. ضرورت وجود روابطی برای انسان که تنها بر کارکرد لذت‌جویی‌های روانی مبتنی است.

2. از آنجا که انسان‌ها به ‌طور طبیعی تمایل به برقراری ارتباط با افراد جذابی دارند که در آنها شعف و شادمانی ایجاد می‌کند (زیرا در فرایند تکاملی وجود چنین کارکردهایی برای بقا و به‌زیستی ضرورت داشته است)، اما در خطایی ادراکی، معمولاً این محور ارتباطی را بیش از حد خودش گسترانده و تنها بر اساس وجود این مؤلفه روابط سطح بالاتر را شکل می‌دهند. از این ‌رو، در روایات، به اکتفا نکردن به این روابط، و عدم تشکیل روابط سطح بالاتر با تکیه صرف بر معیار لذت‌جویی از افرادی می‌شود که جذابیت شخصیتی و توانمندی در ایجاد شادی و فرح‌بخشی دارند.

3. جذابیت‌های رفتاری،‌ جسمانی و پیامدهای مثبت روانی آنها در انسان نقش انکارناپذیری در روابط بازی می‌کنند. سفارش اکید دین بر آراستگی ظاهری و نیز صفات مربوط به جسم، از جمله خوشرویی، و اهمیت آنها در انگیزش‌های روانی مبتنی بر همین نکته روانشناختی است.

اما آنچه این حدیث درصدد القای آن است، پرورش قوای ادراکی و نماندن در حد غریزه زیبایی‌طلبی و ارزشیابی انسان‌ها و ایجاد رابطه با آنها بر اساس این امر است؛ زیرا اگر چه این تصوارت قالبی در باره ‌جذابیت امری ناخودآگاه و جهانی است (هر چند که محتوای این قالب‌ها اینگونه نیست)؛۱ اما متأسفانه این ارزشیابی‌های مبتنی بر تصورات قالبی، رفتارها و تصورات قالبی نیز به بار می‌آورند، و مثلاً به قضاوت‌ها

1.. روانشناسی اجتماعی، صص ۴۳۸-۴۷۸.

صفحه از 80