نوع تعارض در رویکردها باشند. نکته قابل توجه این که همانگونه که در مورد پیشین گذشت، با مراجعه به جوامع روایی شیعی و اقوال علما، نه تنها تعارضی میان آنها مشاهده نمیگردد، بلکه میتوان از آن روایات این قدر جامع را برداشت نمود که معیار اصلی در باره تکلیف یک مسلمان در وجوب یا حرمتِ التزام به تقیه، بقای مذهب و معتقدان آن است؛۱ و گرنه در صورت عدم توقف بقای مذهب بر انجام یا ترک تقیه، فرد مخیر است که با تقیه حفظ جان خود، یا با ترک آن شهادت در راه خدا را انتخاب نماید. رفتار سلمان در برابر یهودیان و عدم تبری از رسول خدا _ صلی الله علیه و آله _ در کنار روایات دیگری از این دست، مؤید این معنا هستند.۲ لذا تقیه بر این اساس قابل انقسام به احکام تکلیفی پنجگانه بوده و تعارضی از این جهت میان اقوال مطرح شده وجود ندارد.
6. موضوع «تقیه و اثرگذاری بر حدیث شیعه»
کلبرگ به مناسبت از تأثیرات تقیه بر حدیث شیعه سخن به میان آورده و به دو اثر مهم آن اشاره میکند:
1. لزوم کتمان روایات اصیل شیعه از بیگانگان و انتشار آن در میان مؤمنان: او به دنبال سخن از لزوم کتمان واقعیات در برابر دشمنان خارجی، به کتمان ایمان سلمان در برابر ابوذر اشاره نموده و آن را مصداقی از تقیه از نوع داخلی، در برابر تقیه خارجی در برابر دشمنان میداند.
2. پیدایش دو روایت متضاد: مؤمن در این حالت به پیروی روایت مخالف عامه (اهل سنت) فراخوانده شده است. در اینجا کلبرگ به مناقشات اخباریان و اصولیان اشاره کرده و آنها را تبیین مینماید. او مینویسد:
اصولیان با قول به عدم امکان تمایز روایات حقیقی و روایات تقیهای صادر شده از ائمه _ علیهمالسلام _ معتقدند که مجموعه عقاید را باید بر عقل مستند کرد و نه خبر واحد. در مقابل اخباریان، کلیه روایات جوامع شیعی را به مثابه منابع احکام پذیرفته، و در تمامی موارد، به دست آوردن مقصود حقیقی معصوم را لازم نمیدانند.۳
1.. أوائل المقالات، ص۱۱۸.
2.. تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، ص۷۰؛ الکافی، ج۲، ص۲۱۹.
3.. Some Imāmī-shīī Views on Taqiyya, p ۳۹۸.
