است. امّا از آن جا که تنها عامل ايجاد حزن، نداشته‌ها و ندارايي‌هاي انسان نيست و گاه اصل دارايي و داشته‌ها مي‌تواند عامل پديد آمدن حزن باشد، آن را چنين تعريف مي‌کنيم: «احساسي سخت و سنگين،که به دليل نبود محبوبي و يا وجود مطلوبي، دنيوي و اخروي، در انسان پديد مي‌آيد».
حزن، با دو واژه ديگر، مترادف است:
الف. «همّ»، با حزن، مترادف است ولي معنايش عام‌تر از حزن است. به عبارت ديگر، يکي از معاني همّ، حزن است؛ زيرا حزن فقط در يک معنا استعمال مي‌شود ولي ريشه «همّ» علاوه بر حزن، در معناهاي زير نيز به کار رفته است:
1. اهتمام داشتن: ما همّت بِه نفسَک ( العين، ج 3، ص 1901) مثلاً در رواياتي مثل «من همّ بحسنة» (معجم المفهرس بحار الأنوار، ج13، ص600) به کار مي‌رود. اين معنا، به نوعي معناي حزن را هم در خود دارد. يعني فرد، همّ و غم خود را براي انجام کار خير مي‌گذارد.
2. همّت: إنّه لَعظيمُ الهمّة وَ إنّه لَصغيرُ الهمّة ( العين، ج 3، ص 1901) يعني انسان مي‌تواند داراي اراده بلند يا کوتاه و سست باشد.
3. بلا و گرفتاري. در روايتي مثل«إکفنِي ما أهمّني» (معجم المفهرس بحار الأنوار، ج 13، ص 599) و يا «إجعَل لي مِن هَمّي وَ کَربي فََرَجَاً» (همان، ج 13، ص 602) آمده است. معناي عبارت چنين است که «خدايا، مرا از اين بلا و گرفتاري، کفايت نما».
ابن السکيت مي‌گويد: «الهَمُّمِنَ الحُزنِ» ( لسان العرب، ج 12، ص 621) اين تعبير، دلالت بر عام بودن حزن نسبت به «همّ» نيست، بلکه تنها به يک معناي ريشه «همّ» که حزن است، اشاره دارد.
ب. «أسف» نيز با حزن، مترادف است که مي‌تواند معناي ديگري را هم در بر داشته‌باشد (ر.ک: غريب الحديث، ابن جوزي، ج 1، ص 26، مختار الصحّاح، ص28) احمد بن خليل، قائل است واژه «أسف» زماني که از سوي ما فوق به کار رود، به معناي خشم و غضب و زماني که از سوي زير دست باشد، به معناي معروف حزن است ( العين، ج 1، ص 83).
ارزش‌گذاري حزن
ارزش و جايگاه حزن، از نظر اسلام چيست؟ آيا اسلام آن را رد مي‌کند يا اين که به تمام و کمال مي‌پذيرد؟ و يا نگاهي ميانه به آن دارد؟ شخص محزون از نظر اسلام، چگونه فردي است؟ آيا دين به او جلوه‌اي عابدانه و زاهدانه مي‌دهد يا خلاف آن را اثبات مي‌کند؟
آيات و روايات در باب غم و اندوه، به دو دسته‌تقسيم مي‌شوند. دسته‌اي چون آيه شريفه: «لِّكَيلاَ تَحْزَنُواْ عَلَي مَا فَاتَكُمْ وَلاَ مَا أَصَابَكُمْ» (سوره آل عمران، آيه 153) ما را از حزن و اندوه بر حذر مي‌دارند و دسته‌اي ديگر، چون اين حديث قدسي که خداوند به حضرت عيسي وحي کرد: «اکحل عينيک بميل الحزن» (ميزان الحکمه، ح 3818) ما را به اندوهگين بودن ترغيب مي‌كنند.
