2 - 2. وضع کتاب
«کتاب‌های ساختگی و موضوع» یکی از مهم‌ترین معیارهای تضعیف قدما در حوزه حدیث‌پژوهی است. اگر ثابت شود روایات یک کتاب ساختگی است، طبیعی است که اعتبارش زایل می‌شود.
ساختگی بودن یک کتاب و یا مجموعه احادیث آن در تراث حدیثی شیعه به طور معمول، توسط افرادی غیر از مؤلف رخ داده است. به بیان دیگر، کتابی را به راوی‌ای نسبت داده‌اند و نام آن را در کارنامه علمی او نگاشته‌اند. عبارت «موضوع» برای کتاب‌ها در منابع فهرستی حکایت از یک کتاب‌سازی دارد. این کتاب‌سازی‌ها از نگاه دقیق رجالیان و محدثان پوشیده نمانده است. آنان حتی فرد کتاب‌ساز را نیز کشف کرده‌اند.۱ نجاشی کتاب أصفیاء أمیر المؤمنین علیه السلام را به علی بن حسن بن فضال منسوب می‌داند و می‌نویسد که گفته‌اند این کتاب برساخته بر وی است و اصل و اساسی ندارد.۲ نجاشی _ که به این اثر ساختگی بی اعتماد است _ این کتاب‌سازی را پیگیری نموده و در پایان، عدم انتساب این کتاب به ابن فضال را بیان می‌دارد.۳
شیخ طوسی، دو اصل مشهور زید نرسی و زید زراد _ که تا به امروز نیز باقی مانده‌اند _ و کتاب خالد بن عبد الله بن سدیر را اثر نویسندگان آن نمی‌داند و هر سه را ساختگی معرفی نموده و حتی نام کتاب‌ساز (محمد بن موسی همدانی) را نیز بیان می‌دارد.۴
رسالة أبی جعفر إلی أهل البصرة، احادیث و کتبی منسوب به جابر بن یزید،۵ کتاب معروف أصفیاء أمیر المؤمنین علیه السلام منسوب به علی بن الحسن بن فضال،۶ آثاری منسوب به خالد بن عبد الله بن سدیر۷ و حسن بن عباس بن حریش،۸ کتاب معروف منسوب سلیم به قیس هلالی۹ و تفسیر امام حسن عسکری منسوب به محمد بن قاسم مفسر
1.. مانند:محمد بن موسی همدانی (همان، ص۳۳۸، ش۹۰۴)، سمانأبان بن أبی عیاش(رجال ابن الغضائری، ص۳۶، ش۱) وسهل دیباجی(همان، ص۹۸، ش۳۳).
2.. رجال النجاشی، ص۲۵۸، ش۶۷۶.
3.. همان، ص۲۵۸، ش۶۷۶.
4.. فهرست الطوسی، ص۲۰۲، ش۲۹۹و۳۰۰؛ ر.ک:رجال ابن الغضائری، ص۶۲، ش۲و۳.
5.. رجال النجاشی، ص۱۲۸، ش۳۳۲.
6.. همان، ص۲۵۸، ش۶۷۶.
7.. فهرست الطوسی، ص۱۷۴، ش۲۶۹.
8.. رجال ابن الغضائری، ص۵۲، ش۷.
9.. همان، ص۶۳، ش۱.
