این است که در روایت دیگری از صفار، در همان کتاب، موسی بن قاسم مستقیم، از ابنابیعمیر حدیث نقل کرده است.۱ در کتب روایی دیگر نیز همین مطلب واقع شده است؛ به عنوان نمونه، در المحاسن برقی روایتی وجود دارد که در سند آن «موسی بن القاسم، عن محمد بن أبی‌عمیر» قرار دارد.۲ در معانی الأخبار و ثواب الأعمال شیخ صدوق نیز دو روایت وجود دارد که در سند آن دو «موسی بن قاسم» به طور مستقیم از «ابن ابی عمیر» حدیث نقل کرده است.۳ در اسناد متعددی از روایات التهذیب، «موسی بن قاسم» به طور مستقیم از «ابن ابی عمیر» حدیث نقل کرده است.۴ از سوی دیگر، منابع روایی نشان میدهد که «ابن ابی عمیر» از «ابان» حدیث نقل میکند، نه به عکس۵
در باره فضل بن عامر توثیق و یا جرحی وارد نشده است و تردیدی در وثاقت موسی بن قاسم، ابن أبی عمیر، جمیل بن دراج و زرارة وجود ندارد؛۶ اما به سبب تردید در نقل از ابن أبی عمیر، این حدیث مجهول و محکوم به ضعف است.
4-2. بررسی دلالی
لازم به ذکر است که برخی از علمای امامیه روایت مذکور را به نقل از بصائر الدرجات، با اندکی اختلاف به صورت «سبعة أوجه» نقل کردهاند؛ مانند: محمد أمین إسترآبادی و فیض کاشانی، به صورت «سبعة وجوه» نقل کرده است.۷ شیخ حر عاملی نیز در وسائل الشیعة و احمد بن صالح بحرانی در الرسائل الأحمدیة، «سبعة أوجه» نقل کردهاند.۸ اما علامه مجلسی در بحار الانوار به صورت «سبعة أحرف» نقل کرده است.۹ در هر دو حالت، این روایت ناظر به وجوه تفسیری و بطون آیات است. در واقع، همان گونه که از ظاهر روایت میتوان برداشت نمود، این روایت ناظر به وجوه تفسیری و بطون آیات است که ائمه
1.۱ بصائر الدرجات، ص۳۲۷.
2.۱ المحاسن، ج۲، ص۳۶۷.
3.۱ معانی الأخبار، ص۲۹۹؛ ثواب الأعمال، ص۱۸۲.
4.۱ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۱، ۱۲، ۴۲، ۵۸، ۶۳، ۶۸، ۶۹، ۷۰.
5.۱ الکافی، ج۵، ص۲۸، ۵۱، ۱۸۵، ۳۳۰، ۵۵۴، ج۶، ص۱۲۳؛ من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۵۳، ۲۶۳، ۳۲۵، ۳۹۲؛ تهذیب لأحکام، ج۱، ص۳۹۹، ج۲، ص۲۹۴؛ ج۴، ص۱۳۴.
6.. رجال النجاشی، ص۴۰۵، ۱۲۰، ۱۲۶، ۱۷۵؛ فهرست الطوسی، ص۴۰۴، ۱۱۴؛ رجال الطوسی، ص۳۶۵، ۳۳۷.
7.. الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة، ص۲۲۱؛ الأصول الأصیلة، ص۲۷- ۲۸؛ علم الیقین فی أصول الدین، ج۲، ص۷۵۹.
8.۱ وسائلالشیعة، ج۲۷، ص۱۹۷؛ الرسائل الأحمدیة، ج۳، ص۱۲۱.
9.. بحار الأنوار، ج۸۹، ص۹۸.
