نقش قرآن در کشف و اصلاح تصحیف در روایات - صفحه 101

اول. «یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ».۱

دوم. «...یُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا یَسْأَمُونَ».۲

و آیه سوم. «...وَ مَنْ عِنْدَهُ لا یَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ».۳

در همه اشکال یاد شده، از تجلی آشکار قرآن در روایات با مقایسه الفاظ روایت با آیه مورد نظر می‌توان به تصحیف احتمالی الفاظ پی‌برد و متناسب با الفاظ آیه، آن را اصلاح کرد و به متن اصیل روایت دست یافت. در ادامه به نمونه‌هایی از هر مورد اشاره می‌کنیم:

نمونه اول

شیخ طوسی در نسخه‌ای از تهذیب الاحکام، دستوری برای نماز حاجت نقل می‌کند. در دعای بعد از این نماز آمده است:

۰.فَأَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَنُسِفَتْ،‏ وَ وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاءِ فَانْشَقَّتْ، وَ عَلَی النُّجُومِ فَانْتَشَرَتْ، وَ عَلَی الْأَرْضِ فَسُطِحَتْ.‏۴

برای شنونده جای تردید نیست که این عبارات از قرآن کریم اقتباس شده است. بخش آغازین، ناظر به این آیه از قرآن کریم است:«وَ إِذَا الْجِبالُ نُسِفَت»۵ و عبارت بعدی به این آیه نظر دارد: «إِذَا السَّماءُ انْشَقَّت»۶ و عبارت اخیر نیز به این آیه شباهت دارد: «وَ إِلَی الْأَرْضِ كَیْفَ سُطِحَتْ». ۷

بنا بر این، می‌توان انتظار داشت که عبارت سوم نیز برگرفته از آیات قرآن باشد؛ چنان که می‌فرماید: «وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ»؛۸ اما در روایت، به جای عبارت «فانْتَثَرَتْ»، آمده است: «فَانْتَشَرَتْ» که به نظر می‌رسد تصحیفی در آن واقع شده باشد. همین بخش، در من لا یحضره الفقیه به این صورت نقل شده است:

۰.فَأَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَنُسِفَتْ‏ وَ وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاءِ فَانْشَقَّتْ وَ عَلَی النُّجُومِ فَانْتَثَرَتْ وَ عَلَی الْأَرْضِ فَسُطِحَتْ.‏۹

1.. سوره انبیاء، آیه ۲۰.

2.. سوره فصلت، آیه ۳۸.

3.. سوره انبیاء، آیه ۱۹.

4.. تهذیب الأحكام، ج‏۳، ص۱۸۳.

5.. سوره مرسلات، آیه ۱۰.

6.. سوره انشقاق، آیه ۱.

7.. سوره غاشیه، آیه ۲۰.

8.. سوره انفطار، آیه ۲.

9.. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص۵۵۷.

صفحه از 109