از همین روی، در این نوشته تلاش خواهد شد تا جزئیات الگوی تنظیم رغبت بر اساس مفهوم زهد اسلامی تبیین شود و ساختار نظری و عملیاتی آن، پیامدهای روان شناختی و شیوه تأثیرگذاری آن بر سازمان روانی انسان بررسی گردد.
تعریف زهد
تعریف لغوی
با توجه به کتب لغوی۱ معلوم می‌گردد که كلمه «زُهد»، در اصل، به معنای «اندك بودن» و «كم ارزش بودن» چیزی است و از آن جا كه این معنا بیشتر ملازم با بی‌رغبتی به آن چیز است، این كلمه در بی‌رغبتی نیز به كار رفته است.۲ بنا بر این، هر چند كلمه زهد، هم در قِلّت و هم در بی‌رغبتی كاربرد دارد، امّا تأمّل دركلمات واژهشناسان نشان می‌دهد كه معنای نخست، اصل و معنای دوم، فرع آن است؛۳ اما در آیات و روایات، این معنای فرع، در مقام استعمال دینی گوی سبقت را ربوده و در بیشتر استعمالات به معنای دوم، یعنی «بی‌رغبتی» استفاده شده است.
زهد در قرآن و روایات
مادّه «زهد» در قرآن، تنها یك بار، در داستان حضرت یوسف علیه السلام به‌كار رفته است. قرآن در این آیه گزارش می‌دهد که فروشندگان یوسف، به دلیل زهد (بی‌رغبتی) به وی، او را به بهای اندكی فروختند.۴ در این آیه، «زهد» در «بی‌رغبتی» به كار رفته است.
در میان روایات اسلامی چند دسته روایت، به معرفی زهد پرداخته‌اند. با دقت در این روایات می‌توان متوجه شد که برخی از آنها زهد را در سطح میل و رغبت۵ تعریف نموده‌اند و
1.. فراهیدی(م۱۷۰ق) معتقد است که «رجل زهید و امراة زهیدة» به كسانی كه مال كمی دارند، اطلاق می‌شود و «مُزهِد» به كسی گفته می‌شود كه به خاطر كم بودن مالش علاقه‌ای به مالش ندارد. ابن فارس (م۳۹۵ق) می‌گوید: مادّه (زاء و هاء و دال)، بر اندك بودن چیزی دلالت میكند. «زَهید»، یعنی چیز اندك و «مُزهِد» یعنی دارای مال اندك. جوهری (م۳۹۳ق) می‌گوید: زهد، خلاف رغبت است:«...التزهید فی الشیء و عن الشیء»؛ یعنی بی رغبت بودن در فلان چیز یا نسبت به آن. راغب (م۵۰۲ق) آورده است: زهید، چیز اندك است و «الزاهد فی الشیء»،یعنی بیاعتنا به آن چیز و رضایت دادن به کم آن.
2.. دنیا و آخرت، ج۲، ص۲۵.
3.. همان، ص۲۶.
4.. «و َشَرَوْهُ بِثَمَنِ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَ كَانُواْ فِیه ِمِنَ الزَّهِدِینَ» (سوره یوسف، آیه ۲۰)؛ و او را به بهای ناچیزی، به چند درهم، فروختند و به او بیرغبت بودند.
5.. الکافی، ج۱، ص۲۱.
