جایگاه و رابطه اخلاق و دین در «اصول الکافی»

سید حمید حسینی^۱

چکیده

موضوع رابطه دین و اخلاق از مباحث مهم و تأثیرگذار در فلسفه اخلاق است که شناخت صحیح آن آثار مثبتی را در عرصه‌های گوناگون فکری و اجتماعی در پی دارد. در این پژوهش تلاش شده با تحلیل احادیث اصول الکافی، دیدگاه پیشوایان دین در باره نسبت اخلاق با متون و منابع اسلامی شناسایی و تبیین گردد. این بررسی نشان می‌دهد که از نگاه احادیث این مجموعه، عقل به ‌عنوان منبع اخلاق، بدون هیچ قید و شرطی معتبر است و اخلاق را در رتبه‌ای مقدم بر دین و دین را پشتیبان اخلاق قرار می‌دهد. از این رو، در هنگام تعارض ظواهر متون دینی با ارزش‌های اخلاقی باید اخلاق را ترجیح داد.

کلیدواژ‌ه‌ها: فلسفه اخلاق، رابطه دین و اخلاق، اخلاق دینی، عقل‌گرایی، اصول الکافی.

درآمد

یکی از مسائل مهم و زیربنایی در فلسفه اخلاق _ که تأثیر فراوانی در مباحث هنجاری و نظام اخلاقی بر جای می‌گذارد _ موضوع رابطه اخلاق با دین است. نوع نگاه به این مسأله، مباحث کلام و فلسفه دین را نیز دستخوش دگرگونی‌هایی جدی می‌کند و حتی در فلسفه سیاست، آثاری مهم بر جای می‌گذارد. در نگاه ابتدایی به ‌نظر می‌رسد که این موضوع اهمیت و پیچیدگی چندانی ندارد و پیوند وثیق میان دین و اخلاق، روشن‌تر از آن است که نیازی به بررسی داشته باشد؛ چرا که مروری گذرا بر تاریخ دین و تاریخ اخلاق نشان می‌دهد که همواره این دو عاملِ معنابخش و جهت‌دهنده به زندگی بشر، هم‌راه و هم‌داستان بوده‌اند و ادیان، اخلاق را به ‌عنوان هدف اصلی یا جوهره تعالیم خود مطرح ساخته‌اند.