سبک‌شناسی دعای مکارم الاخلاق - صفحه 22

در جمله سوم می‌گوید:

۰.إِلَی تَجَاوُزِكَ اشْتَقْتُ.۱

باید بگوییم که کلمه تجاوز، در قرآن کریم، به معنای گذشت حضرت باری تعالی از گناه است. در آیه شانزدهم سوره احقاف آمده است:

۰.«أُوْلَئِكَ الَّذِینَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ عَن سَیِّئَاتِهِمْ».

امام در جمله اول، کلمه «مغفرت» را به کار برده و در جمله دوم، واژه «عفو» را آورده و در جمله سوم، از «تجاوز» نام برده است. روح سخن در هر سه کلمه در خواست بخشش از خداوند متعال است که به منظور ایجاد تنوع، آن را به طرق مختلف بیان می‌دارد.

سید الساجدین علیه السلام در بندهای پایانی دعای خویش می‌فرماید:

۰.فَامْنُنْ عَلَیَّ قَبْلَ الْبَلَاءِ بِالْعَافِیَةِ وَ قَبْلَ الْطَّلَبِ بِالْجِدَةِ.۲

امام از بین سه واژه «جده و غنی و یسار» _ که مترادف هستند _ در این جا از «جده» و در عبارتِ «صُنْ وَجْهِی بِالْیَسَارِ»۳ از «یسار» استفاده کرده است. هر دو واژه، متناسب با آوا و معنایی که تداعی می‌کنند، انتخاب شده و در جایگاه مخصوص خود واقع شده‌اند. «جِدَةِ» به بی‌نیازی و ثروتی گفته می‌شود که بعد از آن، فقر و تنگدستی نباشد.۴ این واژه، ضمن حفظ هماهنگی آوایی بین «عَافِیَةِ و جِدَةِ»، با در برگرفتن مصوت‌های کوتاه، به سرعت و راحتی تلفظ می‌شود و با معنای خود تناسب دارد؛ در حالی که «یسَارِ»، آن مقدار دارایی است که برای یک زندگی آبرومند مورد نیاز است۵ و ضمن هماهنگی آوایی با واژه‌های بعدی _ که به واج «ر» ختم شده‌اند _ به علت در بر داشتن مصوت بلند «الف» با سرعت کمتری ادا می‌شود و تداوم و استمرار را به همراه دارد. پس این توازن در معنا و آوا خواننده را یاری می‌رساند تا معنای مقصود را بهتر درک نماید.

سبک‌شناسی معنایی علاوه بر بررسی دلالت‌های ساده و لفظی، به چگونگی تغییر معنا و تعدد برداشت‌ها، در سایه تصویرگری و صورت‌های بلاغی می‌پردازد. تصویرگری با ایجاد عمیق‌ترین حالات وجدانی در فرد نقش تعیین کننده‌ای در دعا دارد.

1.. به گذشت تو آرزومندم (ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص۱۳۶).

2.. همان، ۱۳۷، پیش از گرفتاری تندرستی و پیش از درخواست تواگری را به من احسان فرما.

3.. صحیفة سجادیه، ص۱۳۸.

4.. ریاض السالکین، ص۳۹۶؛ الفروق فی اللغة، ص۱۶۹.

5.. الفروق فی اللغة، ص۱۶۹.

صفحه از 26