امام سجاد علیه السلام در باره حالات درونی خود از خداوند درخواست می‌کند که وسوسه‌های شیطانی که به درونش راه پیدا می‌کند، تبدیل به یاد بزرگی خداوند و تفکر در قدرتش و تدبیر بر علیه دشمنانش شود:
۰.اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ فِی رُوعِی مِنَ التَّمَنِّی وَ التَّظَنِّی وَ الْحَسَدِ ذِكْراً لِعَظَمَتِكَ، وَ تَفَكُّراً فِی قُدْرَتِكَ، وَ تَدْبِیراً عَلَی عَدُوِّكَ.۱
در این جا دو واژه «تفکر» و «تدبیر» به کار گرفته شده است؛ اولی، در باره قدرت خداوند و دومی، در باره دشمنان. فرق تفکر و تدبیر چیست؟ حقیقتِ تفکر این است که در باره امری که از آن آگاهی نداری، با مقدماتی که در اختیار داری، علم پیدا کنی.۲ هم‌چنین، تفکر، سیر باطن از مبادی به سوی مقاصد است.۳ نیز گفته شده که تفکر، دقت نظر در دلایل چیزی است؛ در حالی که تدبیر، دقت نظر در عواقب امری است.۴ هم‌چنین، تدبیر به مقام عمل منجر می‌شود ولی تفکر ْ همیشه چنین نیست. پس حضرت در این عبارت، از خداوندْ تفکر و دقت در دلایل و آثار قدرتش را می‌خواهد و دقت نظر در عواقب کار دشمنان.
حضرت امام سجاد علیه السلام در سه جمله از دعای شریف مکارم الاخلاق به پیشگاه الهی عرض می‌کند:
۰.اللَّهُمَّ إِلَی مَغْفِرَتِكَ وَفَدْتُ، وَ إِلَی عَفْوِكَ قَصَدْتُ، وَ إِلَی تَجَاوُزِكَ اشْتَقْتُ.۵
او بدین گونه آمرزش و مغفرت می‌طلبد.
اشاره کردیم که امام علیه السلام در این دعا از معانی مشترک بسیاری استفاده کرده که این جا یکی از آن موارد است. با این حال، این سه جمله تفاوت‌هایی با هم دارند. «غفران» به معنای دور شدن عذاب و در مقابل، پاداش دادن است که فقط در باره خداوند و در باره خطاهای دنیوی و اخروی به کار می‌رود؛ ولی «عفو» گذشت نمودن از گناه و ترک مجازات آن است و در مقابل، ثوابی لحاظ نمی‌شود۶ و در باره اشتباهات دنیایی است. به همین خاطر، در باره بندگان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.۷
1.. صحیفة سجادیه، ص۱۳۶.
2.. ریاض السالکین، ج۳، ص۳۷۰.
3.. بحار الانوار، ج۷۱، ص۳۱۹.
4.. الفروق فی اللغة، ص۶۷؛ ریاض السالکین، ج۳، ص۳۷۲.
5.. صحیفة سجادیه، ص۱۳۶.
6.. شرح وتفسیر دعای مکارم اخلاق، ج۲، ص۴۰۷.
7.. الفروق فی اللغة، ص۲۳۰؛ مقدمه تفسیر برهان، ص۳۹۶.
