بتوان بر آن اعتماد کرد.

البته این گونه طرح بحث در باره أسناد روایات از دیدگاه متأخرین است، امّا آیا قدما سندها را با چنین معیارهایی می‏سنجیده‏اند؟ اگر چنین بوده، چرا مرحوم کلینی در کتابی که در مقدمه آن می‏گوید در این تألیف قصدش ارائه آثار صحیح از ائمه صادقین علیهم السّلام بود تا این آثار مورد مراجعه علمی و عملی قرار گیرد، احادیث ضعیف را وارد کرده است؟

شاید بتوان گفت که اهل دقّت از قدما با ملاحظه سه محور در هر حدیثی، یعنی سند، مضمون آن و کتابی که حدیث در آن آمده بود، یک حدیث را ارزشیابی و نقل می‏کردند.^۱

ضعف سند این روایات از دیدگاه متأخرین می‏تواند دستاویزی برای کسی باشد که بخواهد با نپذیرفتن اصل این احادیث، از مفهوم‏شناسی دقیق این روایات صرف نظر کند. البته تضعیف سند این احادیث از دیدگاه متأخرین هم چنان قرص و محکم نیست و اکثر افرادی را که تضعیفشان منجر به ضعف سندها شده، می‏توان با معیارهایی چون کثرت روایت و نقل اجلاّ و... به حدی رساند که روایتشان پذیرفته شود و تعابیری که در تضعیف ایشان به کار رفته، بیشتر طعن به غلو است و می‏تواند از طرف برخی از قمیّون مطرح شده باشد.^۲

در واقع، گاهی منشأ تضعیف یک راوی اثبات کذب و یا خطای زیاد وی در نقل روایات است و گاهی وجود روایاتی در بین روایات گزارش شده توسط وی است که با مبانی کلامی گروه خاصی سازگار نیست و یا روایاتی تفسیری را نقل کرده که از طرف گرایشی خاصّ و یا در حوزه حدیثی خاصی مورد پذیرش نیست و چه بسا چنین تضعیفی به کتب رجالی راه یافته است و مسلّم است که چنین تضعیفی در ردّ روایات یک راوی اعتباری ندارد.

نکته جالب توجه، انتساب کتابی است با نام «تفسیر الباطن» به برخی از همین افراد که مورد طعن به غلو و تضعیف قرار گرفته‏اند؛ مانند «علی بن حسان» و «محمد بن اورمة» و در مورد چنین کتابی معمولاً گفته شده احادیث غلوآمیز را دارد و یا گرفتار خلط است. پس می‏تواند تألیف همین کتاب یا مشابه آن منشأ تضعیف این افراد شده باشد. البته