خیال مهار نایافته: تبیین مدل نظری عمل‌کرد «أمل» بر اساس منابع اسلامی - صفحه 140

۱.«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلَّا إِذا تَمَنی أَلْقی الشَّیْطانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ»؛۱

۰.هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم، مگر این که هر گاه آرزو می‏کرد (و طرحی برای پیشبرد اهداف الهی خود می‏ریخت)، شیطان القائاتی در آن می‏کرد؛ امّا خداوند القائات شیطان را از میان می‏برد، سپس آیات خود را استحکام می‏بخشید و خداوند علیم و حکیم است‏.

از این آیه استفاده می‌شود که اصل تصوّر وجود شئ مورد علاقه (تمنّی) در افراد، امر نکوهیده‌ای نیست؛ چرا که این کار به پیامبران نسبت داده شده است.

۰.«الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ املاً»؛۲

۰.مال و فرزند، زینت زندگی دنیا است؛ و باقیات صالحات [ارزش‌های پایدار و شایسته‏] ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش‏تر است.

در این آیه اولاً، نیکو بودن امل به دلیل مأمول(باقیات الصالحات) است و ثانیاً، سخن از نیکوتر بودن امل است و این اِشعاری به پذیرش اصل این حالت در انسان‌ها است. پس صِرف دنیوی بودن امل، دلیل نکوهیده بودن آن نیست.

جمع‌بندی آیات

از تمام مطالب یاد شده چند نکته قابل استفاده است:

الف. أمل (انتظار برای دست‌یابی به امر خوشایند) یک احساس طبیعی در انسان‌ها است که می‌تواند برای هر کسی رخ دهد.

ب. معمولاً خاصیت این‌گونه انتظارات این است که به افراط کشانده ‌شوند(نسبت آیات مربوط به امل نکوهیده و نیکو) این انتظار می‌تواند نیکو یا نکوهیده باشد.

ج. نیکو یا نکوهیده بودن این حالت بستگی به دو عامل دارد: اول) دنیوی یا اخروی بودن مأمول (هدف مورد انتظار)، دوم) شدت یافتن و به افراط کشانده شدن انتظار مذکور در مأمول دنیوی.

د. أمنیّه می‌تواند حالت شدت یافته‌تر امل باشد؛ چرا که از یک سو در آیات ذکر شده مفاهیم فریب، کذب و امور ناشدنی به‌جای امل به أمانی نسبت داده شده است و از سوی

1.. سوره حج، آیه ۵۲.

2.. سوره کهف، آیه ۴۶.

صفحه از 157