بغداد تولید شد۱ كه بعدها قمیها به نگارش چنین آثاری توجه نشان دادند.۲ افزون بر این، كتابهای تكنگاری فراوانی در موضوعات مختلف در بغداد تدوین گردید. ابن ابیعمیر از اركان حدیثی امامیه در بغداد آثار فراونی از این دست را مدون ساخته بود كه پس از نابودی آنها، از حفظ چهل مجلد از آنها را با عنوان نوادر احیا كرد.۳ شیخ صدوق در تدوین كتاب منلایحضره الفقیه از نوادر ابن ابیعمیر بهره برده است.۴
در موضوع علم الحدیث و دانش رجال نیز اصحاب بغدادی فعال بودند. آنان با نگارش کتابهایی در دانش حدیث و رجال به نوعی از پیشگامان این عرصه به شمار میروند. در این زمینه میتوان به كتابهای اختلاف الحدیث ابن ابیعمیر۵ و علل الاحادیث یا اختلاف الحدیث یونس بن عبدالرحمان اشاره كرد.۶ محمد بن عیسی عبیدی بغدادی نیز در دانش رجال كتابی به نام الرجال را تألیف كرده بود.۷
در دوره پیش رو، در شهر بغداد نشستهای علمی در بغداد از رونق بسزایی برخوردار بوده است، ولی در منابع، به صراحت از مجالس و حلقات حدیثی امامیه گزارش چندانی در دسترس نیست؛ با آن كه میدانیم با وجود محدثان برجسته از اصحاب در بغداد قطعاً آنان در آن شهر مجالس حدیثی داشتهاند، ولی این نكته راو نباید فراموش كرد كه فعالیتهای گروه امامیه در بغداد هماره از سوی خلافت عباسی رصد میشده است. از این رو، برگزاری علنی جلسات علمی و حدیثی امامیه، در دوران حضور، در بغداد با مشكلاتی مواجه بوده است. هر چند مباحث حدیثی از حساسیت كمتری نسبت به مباحث كلامی برخوردار بود،
1.. در این باره، ر.ک: کتابهای بعد الاسناد و قرب الاسناد محمد بن عیسی بن عبید بغدادی (رجال النجاشی، ص۳۳۴). البته شیخ طوسی در الفهرست کتابی به نام قرب الاسناد به ابوالحسین بن معمر کوفی نسبت داده است (فهرست الطوسی، ص۲۷۷). به نظر میرسد این نویسنده همان ابوالحسین محمد بن علی بن معمر کوفی است که هارون بن موسی تلعکبری در سال ۳۲۹ق، از او حدیث فرا گرفته است (رجال الطوسی، ص۴۴۲). بنا بر این، این کتاب در دوره غیبت صغرا و پس از کتابهای بغدادیان تألیف شده است.
2..در این باره، ر.ک: کتابهای قرب الاسناد الی الرضا( و کتاب قرب الاسناد الی ابی جعفر بن الرضا( و کتاب قرب الاسناد الی صاحب الامر( ابوالعباس حمیری قمی (رجال النجاشی، ص۲۲۰) و کتاب قرب الاسناد علی بن ابراهیم بن هاشم (همان، ص۲۶۰) و کتاب قرب الاسناد علی بن بابویه قمی (همان، ص۲۶۱) و کتاب قرب الاسناد ابن بطه قمی (همان، ص۳۷۳).
3.. اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۴.
4.. من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۰۵؛ ج۲، ص۱۶۱ و ۳۹۳؛ ج۳، ص۸۸؛ ج۴، ص ۱۵۷.
5.. رجال النجاشی، ص۳۲۷.
6.. فهرست ابن ندیم، ص۲۷۶؛ فهرست الطوسی، ص۲۶۶.
7.. رجال النجاشی، ص۳۳۴.