شیعه دارای فراز و نشیب بوده است. تاریخ عصر صفویه، به ویژه دو سده یازدهم و دوازدهم از نقاط اوج حدیث شیعه است. در نگاه اولیه به این دو سده چنین برمی‌آید که حدیث شیعه به خاطر تسلط تفکر اخباری‌گری رشد چندانی نداشته است. نگارنده در این پژوهه بر آن است که این نگاه سطحی به وضعیت حدیث در این زمان را با بررسی گوشه‌ای از فعّالیت‌های حدیثی ایشان در حوزه متن‌پژوهی بزداید. از طرف دیگر، روشن نماید که ایجاد فضای سیاسی و توجّه شاهان صفوی به این مقوله بسیار در رشد حدیث اصفهان اثر گذار بوده است. دیگر، این که آشکار سازد که فعّالیت‌های حدیثی این دوره فقط از جهت کمی زیاد بوده و یا این که از جهت کیفیت هم دارای غنا است.
بسترهای شکل گیری
حرکت محدّثان اصفهان در نگارش آثار حدیثی، به ویژه در حوزه شرح الحدیث و فقه الحدیث زمینه‌های مستعدی نیز داشته است. در ذیل برخی از این زمینه‌ها به اختصار ذکر می‌گردد:
1. تمایلات اخباری‌گری
نگارش کتاب الفوائد المدنیة در قرن یازدهم توسط محمّد امین استرآبادی (م1033ق)، اثر عمیقی در حوزه‌های علمیه شیعه از خود بر جا گذاشت و به گفته مجلسی اوّل، اکثر اهل نجف و عتبات عالیات طریقه او را مستحسن دانسته و رجوع به اخبار نمودند.۱ محدّثان اصفهان نیز کم کم نگرش اخباری را در پیش گرفته و به شرح کتب اربعه و دیگر کتب حدیثی پرداختند. افرادی چون درویش محمّد اصفهانی نطنزی عاملی جد محمّد باقر مجلسی،۲ مجلسی اوّل،۳ فیض کاشانی، مجلسی دوم، محمّد طاهر قمی (م1098ق)، خلیل بن غازی قزوینی (م1089ق) ۴ و سید نعمت الله جزایری در این عرصه فعّالیت زیادی داشتند. مجلسی اوّل در جلد آخر روضة المتقین آورده است:
۰.من بیش از پنجاه سال از عمرم را در نقد و بررسی اخبار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمّه طاهرین علیهم السلام صرف نموده، و چکیده و مغز همه مطالعات و تحقیقات خود بر آثار
1.. لوامع صاحبقرانی، ج۱، ص۴۷.
2.. علّامه مجلسی، ص۲۵۲-۲۵۱.
3.. روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه،ج ۱۴، ص۵۰۶ - ۵۰۵.
4.. فیض پژوهی، ص۳۹۷.
