به نظر من ديگر اين، انقصام خطّ غلوّ است. ديگر ما بعد از شيخ (حتّى بعد از كلينى) نمى گوييم اين ميراث است. بعدها خطّ اخباريگرى و اصوليگرى آمد؛ امّا اين دو تا خط، مساوى با خطّ غلوّ و اعتدال نيست و من فكر مى كنم كه مرحوم كلينى به دو لحاظ با خطّ غلوّ حساب مى شد : يكى نقد تُراث هاى آن و دومى با لوازمش .
همين احمد بن محمّد بن عيسى است كه سهل بن زياد را از قم بيرون كرد. ما در بزرگوارى مرحوم آقاى بروجردى و در اخلاص فدائيان اسلام، شبهه اى ندايم ، همه آنها بلا اشكال هستند ؛ لكن يك لوازم خارجى داريم كه ما بايد به هر نحو، توجّهش كنيم. ما در بزرگوارى كلينى و احمد و اينها هيچ شبهه اى نداريم ؛ لكن يك لوازم خارجى، مثل شعوبيگرى، كار را خراب مى كند. به نظر من مرحوم كلينى در انحلال ميراث هاى علمى خطّ غلوّ تأثير داشت؛ چون با آمدن ميراث خودش، آن ميراث هاى خلط شده رفتند. چون خودِ مكتبِ بغداد، يك مكتب باز است و از لحاظ سياسى هم قدرت با شيعه بود، اين، باعث شد تا خط كلينى تثبيت شود . با آمدن بزرگان اين خط ، مثل: شيخ مفيد، ابن قولويه، سيّد مرتضى، سيّد رضى، ابن برّاج و شيخ طوسى، اين خط، نضج پيدا كرد و يكى از عللى كه كتاب كلينى چنين شهرت و اعتبارى يافت، همين است .
البته بحث هاى رجال و حديثى راجع به كتاب الكافى ظرافت هايى دارد. واقعا روى اين كتاب، كارهايى زياد و دقيقى شده است و اين كه اصول تفكّر شيعه الآن، مديون اين كتاب است. هشتاد درصد آنچه كه ما به عنوان عقايد داريم ، از اين كتاب است . در فقه هم همين طور با ارتباطاتى كه مطرح مى شود مثل : 1. شواهد و سوابق تاريخى، 2. نقش حكومت برآمده از اين پايگاه علمى، 3 . تقويت كلينى با آمدن حكومت آل بويه و ... . ، بحث سياسى به عنوان يك نظريه مطرح مى شود .
صحبت اين است كه اين كتاب، عظمت دارد و معظم افكار شيخ طوسى، از كلينى است. در اصل، قم، براى بغدادى هاست . گر چه قمى ها مى گفتند شما غالى هستيد ، در