د . شيوه تحقيق

به طور خلاصه ، آنچه كه در اين تحقيق انجام شده ، به قرار زير است :
1 . مقابله متن الكافى با چندين نسخه بسيار معتبر ، از جمله : نسخه شيخ محمّد صالح مازندرانى (معروف به علّامه سمنانى) ، نسخه مصحّح شيخ حرّ عاملى ، نسخه حسين بن عبد الصمد (پدر شيخ بهايى ، تاريخ قرائت : 959 ق) ، نسخه مصحّح سيد على خان مدنى و نسخه ملّا فتح اللّه شريف (980 ق) و... . چنانچه بين نسخه اصل ، اختلافى وجود داشته باشد ، در پاورقى ، با عبارت : «فى بعض النُسخ» آورده شده است .
2 . مقابله نسخه اوّل با نسخه «ل» . هر جا كه عبارتى در نسخه «اصل» ، وجود نداشته يا خط خورده و در نسخه «ل» اضافه شده ، با علامت «ل» و هر جا كه در نسخه «ل» حذف شده ، با علامت «ل» ، در پاورقى آورده شده است .
3 . اصلاح و ويرايش متن .
4 . اضافه كردن حاشيه هاى موجود در نُسخ و ويرايش آنها .
5 . شرح برخى از عبارات ، با كمك ديگر شروح ، از قبيل : شرح اُصول الكافى ملّا صالح مازندرانى و الوافى فيض كاشانى و... .
6 . استخراج منابع و مآخذ متن ، شرح و حواشى .
7 . تغيير شكلى كتاب ، از شرح مزجى به وضع موجود ، به منظور تسهيل در فهم .
روش بديعى كه در اين تحقيق و تصحيح به كار رفته ، تغيير شكلى كتاب از شرح مزجى به صورت متن و پاورقى است . يعنى ابتدا متن الكافى در بالاى صفحه ، با قلمى درشت تر آورده شده و سپس شرح ملّا خليل قزوينى بر عبارات الكافى را در ميان صفحه آورده و در پاورقى نيز حواشى ، مآخذ و منابع و شرح برخى لغات و عبارات ، آورده شده است . اين روش ، به منظور تسهيل در فهمْ انجام شده است . گرچه در راستاى اين كار ، ناگزير به افزودن برخى عبارات شده كه متن را از ابهامْ خارج نمايد و اين عبارات را در داخل قلّاب قرار داده است . به عنوان نمونه ، در شرح مزجى چنين نوشته شده است :
يا هشام من أراد الغَناء ، بفتح المعجمه والمدّ و إذا كسر قصر ، بلا مال و راحة القلب من الحسد والسلامة فى الدين فليتضرّع إلى اللّه ـ عزّ و جلّ ـ فى مسألته بأن يكمل عقله ، إكماله إبقاءه إلى آخر العمر ، كما هو أنسب بما بعده من قوله : «يا هشام إنّ اللّه ...» إلخ و هو أنسب أيضا بقوله : فمن عقل : إلخ ، حيث لم يقل : «و من كملَ عقله» ، قنع بما يكفيه .
در شرح كنونى چنين مرتب شده است :
متن الكافى :
يا هشام ! من أرادَ الغناء (1) بلا مال و راحة القلب من الحسد والسلامة فى الدين فليتضرّع إلى اللّه ـ عزّ و جلّ ـ فى مسألته بأن يكمل عقله (2) فمن عقل قنع لما يكفيه (3) .
شرح ملّا خليل :
1 . بفتح المعجمة والمدّ؛ و إذا كسرقصر .
2 . إكماله إبقاءه إلى آخر العمر ، كما هو أنسب بما بعده من قوله : «يا هشام إنّ اللّه » إلخ ، و هو أنسب أيضا بقوله : ]«فمن عقل» إلخ حديث لم يقل : «و من كمل عقله»] .
و در ادامه اين عبارت در پاورقى ، اضافه گرديده است:
أضفناها هنا لاستقامة العبارة .
در پايان ، اميدواريم كه اين تحقيق ، مورد رضايت خداوند متعال و ائمّه اطهار عليهم السلام قرار گرفته باشد و از خداوند ، مسئلت داريم كه توفيق اتمام در اين شرح را مرحمت فرمايد ، تا قدمى در راه احياى معارف دينى و فرهنگ شيعى برداشته شود و آن ، توشه اى براى روزى باشد كه : «لَا يَنفَعُ مَالٌ وَ لَا بَنُونَ إِلَا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ » .