عنوان کتاب : تنقیح المقال فی احوال الرجال

پديدآورنده : عبد الله مامقانی

زمان پدیدآورنده: 1287 ـ 1351 ق

محل نشر : تهران

ناشر : انتشارات جهان

نوبت چاپ : چاپ سنگی

تعداد جلد : 3

زبان : عربی

منبع: مأخذشناسی رجال شیعه ص 213 ـ 215

جستجو در Lib.ir

تنقیح المقال فی احوال الرجال

کتابی مبسوط در علم رجال شیعه

این کتاب، مشتمل بر مقدّمه، متن و خاتمه است.

مقدّمه، شامل فواید رجالی در چهار مقام است که عبارت اند از: تعریف علم رجال، موضوع آن، و نیاز به علم رجال. مقام چهارم کتاب، در بردارنده سی فایده رجالی است که عبارت اند از:

۱ ـ کیفیت رجوع به کتب رجالی؛

۲ ـ تاریخ حیات معصومان(ع)؛

۳ ـ بیان رموز موجود در کتب رجالی؛

۴ ـ عدم لزوم بیان توثیق در حقّ مشایخ ثلاثه و مشایخ اجازه؛

۵ ـ بررسی اصطلاحات «یعرف حدیثه» و «ینکر حدیثه»؛

۶ ـ عدم اعتبار تضعیف رجال در کتب فقهی؛

۷ ـ روایات فتحیه و واقفیه؛

۸ ـ تنافی موجود در کتاب رجال الطوسی در ذکر بعضی اسامی اصحاب یکی از ائمه(ع) و باب «من لم یروا عنهم»؛

۹ ـ تنافی موجود در کتاب رجال الطوسی در ذکر بعضی اسامی اصحاب یکی از ائمه(ع) با امام دیگر؛

۱۰ ـ ضبط اسامی و القاب، جهت رفع اشتباه؛

۱۱ ـ اسامی بعضی اصحاب که جرح و تعدیل در مورد آنها وارد شده است؛

۱۲ ـ بررسی مفهوم بعضی از تعابیر موجود در کتب رجالی؛

۱۳ ـ عدم جواز اعتماد بر تصحیح غیر؛

۱۴ ـ تاریخ تقسیم چهارگانه حدیث؛

۱۵ ـ تمییز مشترکات؛

۱۶ ـ توحید مختلفات؛

۱۷ ـ بررسی احوال رجال حدیث از کتب تاریخ و سیر عامّه؛

۱۸ ـ توصیف شخص خُبره در احوال رجال حدیث، شهادت به وثاقت این خُبره بر راوی است؛

۱۹ ـ مراد از تعبیر «ثقه» و دلالت سکوت نجاشی و شیخ طوسی از ذکر مذهب امامی؛

۲۰ ـ حجّیت خبر موثّق و عدم اجتماع فساد عقیده با عدالت؛

۲۱ ـ جرح و تعدیل؛

۲۲ ـ توثیقات شیخ مفید؛

۲۳ ـ سقط و ارسال؛

۲۴ ـ امارات وثاقت؛

۲۵ ـ غُلات و واقفه؛

۲۶ ـ عدالت و حسن؛

۲۷ ـ خروج با شمشیر اولاد ائمه(ع) علی الاطلاق، دالّ بر فسق نیست؛

۲۸ ـ توصیف معصومان(ع) دالّ بر عدالت نیست؛

۲۹ ـ بررسی اخباری که دلالت بر عدالت راوی می نمایند؛

۳۰ ـ ذکر بعضی فواید رجالی مختصر و متفرّق.

متن کتاب، شامل چهار فصل است که عبارت اند از:

فصل اوّل: اسامی رجال، فصل دوم: کنیه ها، فصل سوم: لقب ها، فصل چهارم: اسامی زنان راوی.

در تمام فصل های کتاب، شرح حال راویان از کتاب های مختلف رجالی با ذکر نام مصدر مورد مراجعه، مشخّص شده است.

شایان ذکر است که مؤلّف از راویان مهمل و مجهول با عنوان مجهول یاد کرده است.

خاتمه کتاب، شامل ده فایده رجالی زیر است:

۱ ـ بررسی روش کلینی در الکافی، و «عدّة» در الکافی؛

۲ ـ بررسی روش شیخ طوسی و طریق ایشان، مشایخ و شاگردان ایشان، و مراد از «عدّة» در کتاب های ایشان؛

۳ و ۴ ـ بررسی روش شیخ صدوق و بیان طریق و مشایخ ایشان؛

۵ ـ رجال شیخ مفید؛

۶ ـ مشایخ نجاشی؛

۷ ـ مراد از «محمّد بن اسماعیل عن فضل بن شاذان»؛

۸ ـ مراد از «علی بن محمّد» در اسناد الکافی؛

۹ ـ فواید متفرّقه موجود در کلمات بزرگان؛

۱۰ ـ فهرست اسامی، لقب ها و کنیه ها در کتاب.

در جلد سوم، پس از اتمام «خاتمه» کتاب، مؤلّف در ۱۳۷ صفحه این مطالب را آورده است: از صفحه یک تا بیست تمام طُرُق شیخ طوسی را بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم و ارائه نموده است. از صفحه ۲۰ تا ۱۲۳، فهرست موضوعات و متن کتاب مقباس الهدایة فی علم الدرایة ی همین مؤلّف آورده شده است و در پایان (ص ۱۲۳ ـ ۱۳۷) در دو باب، خانواده های راویان شیعه را که با عنوان «آل» یا «ابن» در رجال بحر العلوم آمده، در ذیل عنوان المصدرین بالآل من رجال بحر العلوم قدس سره، ارائه نموده است.

محمّد تقی شوشتری (م ۱۴۱۵ ق) در نقد این کتاب، قاموس الرجال را تألیف نموده است.

مؤلّف در ابتدای کتاب تنقیح المقال خود، فهرستی از اسامی راویانی که شرح حال آنها را در کتاب آورده، تهیه نموده است و برای آن، عنوان نتائج التنقیح را برگزیده است. این فهرست، در بردارنده شماره صفحه و شماره ردیف هر یک از راویان در متن کتاب است.

محقّق تهرانی در الذریعة (ج ۲۴، ص ۴۸، ش ۲۳۶)، این فهرست را با عنوان نتیجة التنقیح و به طور مستقل، فهرست نموده است.

وی در الذریعة (ج ۱۰، ص ۱۲۷)، این کتاب را با عنوان رجال الشیخ عبد اللّه معرفی کرده و نیز مقام چهارم این کتاب را به طور مستقل و با عنوان الفوائد الرجالیة (ج ۱۶، ص ۳۳۸، ش ۱۵۶۹)، فهرست نموده است.

در المسلسلات فی الاجازات (ج ۲، ص ۳۵۷) این کتاب با عنوان تنقیح المقال فی علم الرجال فهرست شده است.