ماهيت عقل از ديدگاه ملّاصدرا و علّامه مجلسى، با تأكيد بر شروح آنها بر اصول «الكافى»

عبدالحسين كافى

چكيده

عقل و تعقّل، از جايگاه بلندى در منابع اصيل اسلامى برخوردار است. قرآن كريم در موارد متعدّدى، آن را مورد توجّه قرار داده و در منابع شيعى (بر خلاف منابع اهل سنّت كه در مهم ترين آنها كتاب و يا حتّى بابى به اين موضوع اختصاص نيافته)، توجّه خاصّى به عقل شده است، تا جايى كه مهم ترين منبع روايى و معرفتى شيعه، يعنى كتاب الكافى، اوّلين بخش خود را به موضوع «عقل» اختصاص داده است؛ امّا از آن جا كه معانى عقل در حوزه هاى مختلف، گوناگون است و هر عالِمى، معناى خاصّى براى آن در نظر گرفته، بازشناسى معناى صحيح عقل از غير صحيح آن، كارى بس دشوار است. از اين رو، لازم است براى فهم معانى صحيح عقل (بخصوص معانى در نظر گرفته شده از آن در روايات)، چاره اى انديشيده شود.
براى حلّ اين مشكل كتاب ، الكافى، به همراه شرح هاى نوشته شده بر آن، به عنوان منبع معيار در نظر گرفته شده اند كه از ميان اين شرح ها دو شرح علّامه مجلسى و ملّاصدرا، از برجستگى خاصّى برخوردارند. اين دو عالمِ بزرگوار، هر يك، نماينده مكتب فكرى خاصّى هستند، به همين خاطر، به بررسى ديدگاه آنها درباره معانى عقل و چگونگى تطبيق اين معانى بر روايات الكافى ، پرداخته شده است. همچنين معانى شش گانه اى كه هر يك از اين دو عالم شيعى براى عقلْ در نظر گرفته اند ، به همراه چگونگى تطبيق آنها بر روايت، مورد توجّه و ارزيابى قرار گرفته است.
كليدواژه ها: عقل، تعقّل، شرح اُصول الكافى ، مرآة العقول .