9. تصحيح و تحقيق كتاب العقل و الجهل از نسخه خطى كتاب «الشافى فى شرح اُصول الكافى»، ملّا خليل قزوينى

از جمله شروح و تعليقاتى كه بر كتاب شريف الكافى، تأليف ثقة الإسلام كلينى نگاشته شده، دو شرح فارسى و عربى به نام هاى: الصافى فى شرح الاُصول الكافى و الشافى فى شرح الاُصول الكافى، تأليف ملّا خليل بن الغازى القزوينى (م 1098 ق) است. شرح فارسى آن در سال 1332 ق، در هند به چاپ رسيده است؛ ولى شرح عربى آن تاكنون به چاپ نرسيده و همچنان مخطوط در كُنج كتاب خانه ها باقى مانده است. اين رساله، در مقطع كارشناسى ارشد رشته علوم قرآن و حديث، دفاع شده كه به تصحيح و تحقيق «كتاب العقل والجهل» توسط خانم نفيسه شبيرى انجام و نگارش يافته و آقاى دكتر محمّد على مهدوى راد، آن را راهنمايى كرده است.
از آن جا كه كتاب ارزشمند الشافى، مبناى تحقيق قرار گرفته، در اين مقاله، سعى شده تا گزارش كوتاهى از اين كار ارائه شود. از آن جايى كه ملّا خليل قزوينى، مسلك اخبارى داشته، لذا انگيزه خود را در تأليف اين كتاب، وجود اشكالاتى در برخى از شروح الكافى مى داند كه به زعم وى، منشأ آن ، ورود برخى آراى فلاسفه و معتزله به حوزه علوم حديث است. به همين جهت، وى تلاش مى كند كه با اعتماد به دسته اى از آيات قرآن و بدون بهره گيرى از استدلالات عقلى، به تفسير معانى حديث و برخى متشابهات آيات بپردازد.
از ويژگى هاى اين شرح، تفسير آيات قرآن كريم و روايات اهل بيت عليهم السلام با منهج كلامى است، كه شارح علّامه، توانسته از اين طريق، به نتايجى در خصوص اثبات امامت امير المؤمنين عليه السلام و ائمّه معصوم عليهم السلام نائل شود. از جمله ويژگى هاى اين كتاب، شرح و توضيح لغات غريبه، ضبط صحيح اسما، اماكن، روات و... ، شناسايى برخى رجال سلسله سند و نسخه شناسى است. شايان ذكر است كه نسخه هاى گوناگونى از اين كتاب، در دسترس است كه در اين تحقيق، از دو نسخه معتبر استفاده شده است:
يك. نسخه اى كه دو بار در حضور شارح، با نسخه او سماع و مقابله شده است. از ديگر مزاياى اين نسخه، وجود حواشى بسيار عالمانه اى از برخى شاگردان شارح است؛ دو. نسخه اهدايى شارح، به دارنده كتاب.
در اين تحقيق، علاوه بر تطبيق اين دو نسخه با يكديگر و مشخص نمودن موارد اختلاف ميان آنها، حواشى موجود در اين نسخ نيز در پاورقى درج شده و به همراه متن اصلى، به استخراج منابع و مآخذ آن پرداخته شده است. از ويژگى هاى ديگر اين
اثر ، تغيير شكلى كتاب از حالت شرح مزجى ، به گونه متن و شرح است. زحمت گزارش و تحليل اين پايان نامه نيز به عهده آقاى فتح اللّه خدادادى بوده است.