برخى تغييرات ديگر نيز در هنگام اخذ روايات ديده شده كه به جهت نادر بودن آنها از ذكر آنها درمى گذريم، تنها به اين امر اشاره مى كنيم كه برخى از تفاوت ها از غلط نسخه ناشى شده است:
أحمد بن الحسن بن زياد عن محمد بن الحسن الميثمى عن أبيه عن أبى عبد اللّه عليه السلام خ الحسن بن زياد عن محمد بن الحسن الميثمى عن أبى عبد اللّه عليه السلام . ۱
الهيثم النهدى خ القاسم النهدى. ۲
ـ أبيه عن عمرو بن إبراهيم و خلف بن حماد خ أبيه و عمرو بن إبراهيم جميعا عن خلف بن حماد. ۳
تأكيد بر اين نكته مفيد است كه يكدست سازى اسناد در كافى، به طور هميشگى دنبال نشده، بلكه تنها مى توان گفت كه از اين روش بسيار در اخذ و اقتباس كافى پيروى شده است.
نكته مهم در اقتباس از مصادر، بهره گيرى از روش تبديل سند بوده است.
تبديل اسناد در كافى
روشى در ميان قدماء محدّثين معمول بوده كه در كتاب هاى بصائر صفار، كافى، كتب شيخ صدوق، كتب شيخ طوسى مصاديق بسيارى دارد كه مجال طرح آنها در اين مقال نيست، در اين روش، محدّث قسمتى از سند را كه به يك راوى مشهور و شناخته شده منتهى مى گردد حذف و به جاى آن سند ديگرى قرار مى داده است، اين روش با وجود شباهت هايى كه با «نظريه تعويض اسناد» در نزد متأخران دارد، تفاوت جوهرى با آن دارد.
هدف از اين روش تصحيح سند با حذف سند غير معتبر نيست، بلكه سند معتبر به سند معتبر ديگر تبديل مى شده است، غرض از اين تبديل، علّو اسناد (كم واسطه بودن
1.بصائر الدرجات، ص ۳۸۳، ح ۱ خ كافى، ج ۱، ص ۲۶۸، ح ۹.
2.بصائر الدرجات، ص ۲۵۶، ح ۱۰ خ كافى، ج ۱، ص ۴۶۲، ح ۴، نسخه كافى موجود مغلوط است.
3.محاسن، ص ۵۹۰، ح ۹۷ خ كافى، ج ۶، ص ۳۲۷، ح ۱۰.
