قابل اثبات نيست؛ زيرا چنين معاد و بازگشتى با قانون فلسفى استحاله اعاده معدوم منافات دارد. با اين حال فلاسفه تأكيد كرده اند كه به سبب صراحت ادله نقلى بدان تن مى دهند و معاد را جسمانى مى دانند. ^۱
به رغم چنين كرنش ستودنى در برابر ادله نقلى، نوع نگرش به جهان آخرت و حشر و نشر و عذاب و نعمت در گفتار فلاسفه به گونه اى است كه بيشتر با معاد روحانى سازگار است و به زحمت مى توان آن را با معاد جسمانى تطبيق نمود.
شاهد مدعا آنكه يكى از مشاهير فلاسفه معاصر، مرحوم ميرزا محمدتقى آملى كه همگان بر تضلع و احاطه او بر مبانى فلسفى پاى فشرده اند، در پايان شرح خود بر منظومه حكيم فرزانه ملاهادى سبزوارى، در ذيل مباحث معاد سوگند ياد مى كند كه اين تصوير از معاد با كتاب و سنت منطبق نيست. ^۲
شمارى ديگر از فلاسفه و نيز طرفداران فلسفه با روحانى بودن معاد كه از سوى گروهى از فلاسفه پيشين مورد تأكيد قرار گرفته، به مخالفت برخاسته اند. حكيم آقا على مدرس زنوزى، مرحوم كمپانى، و ميرزا احمد آشتيانى و... از آن جمله اند. ^۳
مرحوم علّامه مجلسى در شرح روايت امام صادق عليه السلام كه در آن از تجسم اعمال نيك و بد مؤمن در قبر سخن به ميان آمده است، به ديدگاه فلاسفه درباره معاد و مثالى و روحانى دانستن آن اشاره كرده و لازمه چنين نگرشى را خروج از دين شمرده و به انديشمندان متأخر شيعه به خاطر همداستان شدن با فيلسوفان پيشين و متأخر و پيروى از مكتب مشاييان و اشراقيان، سخت تاخته است:
... والحاصل انه يمكن حمل الايات و الاخبار على أن اللّه تعالى يخلق باز... الاعمال الحسنه صورا حسنة ليظهر حسنها للناس و باز... الاعمال السيئة صورا قبيحة ليظهر قبحها معاينة؛ ^۴