اختیار معرفة الرجال

از منابع مهم رجالی شیعه معروف به رجال کشی

کتاب رجال الکشّی تألیف محمّد بن عمر بن عبد العزیز کشّی (ق ۴)، که معرفة الناقلین نام داشته، دارای غلط های زیادی بوده است و مرحوم شیخ طوسی، برای رفع این غلط ها آن را تلخیص نموده است. درباره اصل رجال الکشی، نظریه های مختلفی وجود دارد، از جمله این که مشتمل بر عامّه و خاصّه بوده است و شیخ طوسی، تنها رجال خاصّه را بیان کرده است.

متن کتاب، در بردارنده روایات و اخبار رجال و راویان حدیث است. اسامی رجال بر اساس اصحاب رسول اکرم و اصحاب ائمه(ع) باب بندی نشده اند و حتی ترتیب الفبا در آنها مراعات نشده است؛ امّا با یک سیر اجمالی روشن می گردد که معرّفی طبقات، همراه با تقدّم و تأخّر تاریخ زندگی رجال، تا حدودی مورد نظر بوده است، به طوری که با روایات منقول از بعضی صحابیان رسول اکرم و یاران حضرت علی(ع)روایت ها شروع می شوند و سپس به ترتیب، اصحاب ائمه(ع) ذکر شده اند و به رجال عصر غیبت صغرا ختم می شود.

با بررسی روایت های این کتاب می توان تاریخ تشیع در عصر حیات ائمه معصوم(ع) و تشکل های شیعیان و فرقه ها و دسته بندی های داخلی شیعه را مشخّص نمود. همچنین این روایت ها مشخّص کننده خطّ مشی شیعه در قبال دستگاه خلافت بنی امیه و بنی عبّاس است.

این کتاب در شش جزء تنظیم شده است.

در مقدمه آقای محمّد واعظ زاده خراسانی درباره خصوصیت های این کتاب و چگونگی تصحیح آن، بحث شده است.

محقّق کتاب، زندگی نامه مؤلّف و مباحثی را در ذکر نسخه های خطّی ای که در تصحیح مورد مراجعه بوده اند، بیان داشته است و در آخر کتاب، فهرست مفصّلی تنظیم و ارائه نموده است.

«ترتیب»هایی که بر این کتاب نوشته شده، عبارت اند از:

ترتیب سید یوسف بن محمّد حسینی عاملی (م ق ۱۰).

ترتیب محمّد بن حسام الدین جزایری مشرفی (زنده در ۱۰۴۲ ق).

ترتیب حسام الدین جزایری (ق ۱۱).

ترتیب عنایة اللّه قهپایی (ق ۱۱).

ترتیب داوود بن حسن بحرانی (ق ۱۲).

تعلیقات و حواشی ای که بر این کتاب نوشته شده، عبارت اند از:

تعلیقه میر محمّد باقر استر آبادی (میرداماد) (م ۱۰۴۱ ق).

حاشیه عنایة اللّه قهپایی (ق ۱۱).

شایان ذکر است که واعظ زاده خراسانی از حسن مصطفوی نقل می نماید که چاپ بمبئی، دارای حدود چهار هزار غلط چاپی است.