همچنين از ايشان نقل است كه فرمود:
إنَّ الكَلِمَةَ مِن كَلامِنا لَتَنصَرِفُ عَلَي سَبعينَ وَجهاً لنا مِن جَميعِهَا المَخرَجُ.۱
بنا بر اين احاديث، مي توان گفت كه «حفظ» داراي مراتبي ظاهري و باطني است و مراد پيامبر ازكلمه «حفظ» اراده تمامي معاني ظاهري و باطني بوده است.
حفظ، نگارش، انتقال، كتابت و تحرير، حفاظت از تغيير و تحريف، تدريس و تصحيح و تحمّل حديث؛ معاني ظاهري حفظ را شامل مي شوند كه هر يك به نوبه خود دامنه وسيع‌تري را شامل مي شود و معاني تفكّر و تعمّق در احاديث، استنباط احكام و معارف، عمل به مضامين احاديث از جمله معاني باطني حفظ هستند. لازم به توضيح است كه ارتباط عميقي بين معاني ظاهري و باطني نهفته است كه انصراف از هر يك، انصرافِ ديگري را در پي خواهد داشت و بي توجهي به هر معنايي از معاني بالا، تنگ تر كردن دامنه حفظ است. بنا بر اين، مراد پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله از ذكر واژه «حفظ» باتوجه به قسمت‌هاي مختلف حديث از جمله انتفاع مسلمين، توجه به امور ديني، قرارگرفتن در مقام فقها و علما و شهدا و شفاعت از جانب پيامبر صلي الله عليه و آله اين است كه حفظ در گفتار، رفتار و كردار جاري و ساري است. به ديگر سخن، دايره حفظ آن قدر وسيع است كه حفظ به هر شكلي خواه در غالب گفتار و نوشتار و خواه در مقام عمل و كردار را شامل مي شود و هر مرحله اي نسبت به اهميّت آن از جايگاه خاصّي برخوردار است. بديهي است كه هيچ گاه گفتار و نوشتار به پايه عمل نمي رسند و تأثير عمل در جامعه بسي فراتر از حدود زبان است.
حفظ حديث تعبيري شامل و فراگير فهم و درك و عمل است و كنايه اي است از لزوم اهتمام جدي و همه جانبه به كلام معصومين عليهم السلام. حفظ و به خاطرسپردن ظاهر هر حديث، به نوبه خود نيازمند تكرار و ممارست است تا الفاظ و جملات آن به درستي در ذهن و حافظه بماند. همين طور، فهم و درك يك حديث نيز طبعاً محتاج به دقت و كنجكاوي و ممارست كافي است، تا بتوان در سايه دقت و تحقيق به مقاصد كلام معصوم واقف شده و معارف ديني را به درستي درك و آن رادر مرحله عمل به كار بست و نقش هدايت‌گر آن را در ميان هزاران ضلالت و گمراهي، در وجود خود و ميان جامعه خود عينيّت بخشيد. ۲
معناي واژه علي اُمّتي
لفظ «علي» در اين حديث به معناي خود كه «بَر» است، مناسب مقام نيست و ظاهر اين است كه به معناي «لام انتفاع» باشد؛ يعني: «كسي كه از جهت انتفاع امّت من چهل حديث حفظ كند». چنان كه در آيه شريفه: وَلِتُكَبِّروُا اللهَ علي ماهَديكُمْ۳ حرف علي به همين معناي آمده است؛ يعني «و لتكبروا الله لما هديكم» كه بنا بر اين وجه معناي آيه به صورت لاجل هدايته اياكم باز مي گردد؛ يعني: «به بزرگي ياد آوريد حضرت عزّت را از جهت هدايتي كه شما را به راه حقّ كرده است».
