8. تحمّل حديث از يكي از طرقِ هشتگانه
دانشمندانِ علم حديث، طُرُق انتقال حديث را از استاد به شاگرد در هشت وجه منحصر نموده اند. هريك از اين روشها، به نحوي در حفظِ احاديث دخالت دارند. اينان معتقدند كه مقصود از «حفظ» در اين حديث شريف، همان طرق هشتگانه است كه ارتباط تامّي در حفظ احاديث دارند.
براي مزيد فايده قول استاد جلالي را در باره واژه «حفظ» ـ كه حاوي نكاتِ ظريفي است ـ مي آوريم. ايشان مي فرمايند:
معناي حفظ در اين احاديث، به معني تعقّل و تفكّر است؛ هرچند در كتب لغت كه معاني مختلف يك لغت را باتوجه به زمان‌هاي مختلف كه آن لغت، معاني مختلفي را به خود مي گرفته است، ذكر مي كنند، و ليكن در ميان معاني لغتِ «حفظ»، معناي تعقّل و‌انديشيدن ذكر نشده است. با وجود اين مسأله، «حفظ» در اين احاديث به معناي «تعقّل و‌انديشيدن» است؛ زيرا صرف حفظ احاديث معصومين عليهم السلام ما را به سعادت دنيا و آخرت نمي رساند و هر انسان عاقلي تصديق مي كند كه مراد از حفظِ احاديث، حفظِ طوطي وار نيست، بلكه مراد تفكّر و انديشيدن در باره معناي و مفهوم آن احاديث و در مرحله بعدي عمل كردن به آن احاديث است كه شرط لازم براي دستيابي به سعادت ابدي است. ۱
اما اين معنا، از دلِ معاني حفظ به دست مي آيد؛ چرا كه يكي از معاني حفظ، دوري از لغزش و انحراف است و محافظة يعني مواظبت؛ همان طور كه در قول خداوند است كه: حَافِظوا عَلَي الصَّلَواتِ. ۲ يعني نماز را بپا داريد و مواظب وقت اقامه آن باشيد. انسان در اثر تفكّر و انديشيدن مي تواند راه را از چاه باز شناسد و از لغزش و انحراف دوري كند.
اين گفته ما را اقوال ادبا و علما تصديق مي كند؛ همان گونه كه از ابن دأب نقل شده است. و همين طور سيّد علي خان مدني مي فرمايد: گاهي مراد از حفظ، نيروي دروني است كه فهم و انديشه از آن نشأت مي گيرد و گاهي به خودِ اين نيرو، حفظ گفته مي شود و گاهي براي ضبط چيزي در اين نيرو از كلمه حفظ استفاده مي شود. لذا حفظ به معناي تعقّل و‌انديشيدن است. از همين مقوله است، قول امام صادق عليه السلام كه فرمودند: «اُكتُبوا فَإنَّكم لاتَحفَظُونَ حتّي تَكتُبُوا»۳و قال ايضاً: «أما أنّكم لَن تَحفَظوا حتّي تَكتُبوا».۴
از خلال احاديث أئمه اين نكته آشكار مي گردد كه همان گونه كه شخصيت اين بزرگان ظاهري دارد و باطني، سخنانِ حكيمانه اينان هم ظاهري دارد و باطني. ظاهر را عوام مي فهمند و باطن را اهلش. از امام صادق عليه السلام نقل است كه:
إنَّ حَدِيثَنا صَعبٌ مَستَصعَبٌ لايَحتَمِلُهُ إلّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ، أو نَبِي مُرسَلٌ، أو عَبدٌ امتَحَنَ اللهُ قَلبَهُ للإيمانِ، أو مَدينةٌ حَصينةٌ ـ القَلبُ المُجتَمَعِ.۵
1.شرح الاربعين النبويه، ص۴۷۷.
2.سوره بقره، آيه ۲۳۸.
3.الكافي، ج۱، ص۵۲.
4.بحار الأنوار، ج۲، ص۱۵۳.
5.الأمالي (المجالس)، ص۴.
