اسناد روايت سعيد بن جبير
1. «قال الحاکم في شواهد التنزيل: أخبرنا عقيل (بن الحسين النسوي) أخبرنا علي بن الحسين (بن قيده) حدثنا (ابوبکر) محمد بن عبيد الله حدثنا أبو عمرو عثمان بن أحمد بن السماک، حدثنا عبد الله بن ثابت المقرئ قال: حدثني أبي (ثابت بن يعقوب)، عن الهذيل ، عن مقاتل عن سعيد بن جبير». ۱
در رجال اين سند، علي بن حسين، عبد الله بن ثابت، پدر وي و هذيل بن حبيب، مجهولالحال و مروي عنه سعيد بن جبير، نامعلوم است. لذا سند مزبور، ضعيف، مرسل و مقطوع است.
اسناد روايت عامر بن واثله
1. «قال ابن بابويه: حدّثنا أبي، ومحمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد، قالا حدّثنا سعد بن عبد الله ـ أبي خلف الاشعري قال: حدّثنا محمد بن الحسين بن أبي الخطاب، عن الحکم بن ـ مسکين الثقفي، عن أبي الجارود وهشام أبي ساسان وأبي طارق السراج، عن عامر بن واثلة». ۲
ضعف اين سند به ضعيف بودن ابو الجارود ۳ و مجهول بودن هشام و ابو الطارق باز ميگردد.
بايد دانست که گر چه اين مجموعه اسناد به لحاظ ارزيابي رجالشناختي، غالباً به دليل وجود يک يا دو راوي مجهول، بعضاً به سبب اشتمال بر برخي راويان نا موثق و يا راوياني که وثاقت يا ضعف آنها مورد اختلاف است و به صورت نادر نيز به دليل عدم اطمينان از انتساب کتاب به مؤلف و مجهول الحال بودن حلقه وصل آن به نسلهاي بعد، ضعيف تلقي ميشوند، امّا ضعف آنها منجبر به شهرت روايي است.
ابن صلاح در مقدمه خويش يکي از راههاي جبران ضعف سند را، مشروط به اين که ضعف ناشي از کذاب بودن راوي نباشد، کثرت طرق نقل ميداند. ۴ محمد ناصر الباني نيز در اين باره چنين مينويسد:
مشهور در نزد بزرگان اين است که يک روايت اگر به طرق متعدد روايي، هر چند ضعيف، نقل شود، قوّت يافته و حجت ميگردد. ۵
اين قاعده در سيره حديثپژوهي محدثان خاصّه و عامّه منعکس است؛ چنانکه ابن حجر حتي در روايات شديدالضعف نيز، کثرت طرق نقل را جبرانکننده ضعف سند ميداند و معتقد است که اين گونه روايات، گر چه از طريق صحيح به دست ما نرسيدهاند، امّا به هر حال ريشه در واقعيت دارند. ۶ همچنين شوکاني، آن گاه که به روايتي در باب آيه 43 سوره نساء ميرسد، ضعف سندي آن را منجبر به کثرت طرق نقل ميداند. ۷
1.شواهد التنزيل، ج ۲، ص ۴۰۴.
2.الخصال، ص۵۵۳.
3.رجال النجاشي، ص ۱۷۰؛ معجم رجال الحديث، ج ۷، ص ۱۸۸ ـ ۱۹۰، تقريب التهذيب، ج ۱، ص ۳۲۳.
4.۱. مقدمه، ص ۳۴. براي آگاهي بيشتر از اين قاعده ر. ک : به: قواعد التحديث، ج ۱، ص ۶۳ .
5.۱. «المشهور عند أهل العلم أن الحديث إذا جاء من طرق متعددة فإنه يتقوى بها ، ويصير حجة، وإن كان كل طريق منها على اضعيفا..» (تمام المنة، ص۳۱).
6.۱ . تدريب الراوي، ج ۱، ص ۱۷۷.
7.۱ . نيل الاوطار، ج ۱، ص ۱۹۹.